Zorgtoezichthouders moeten over de grens van de organisatie heen kijken

Het Integraal Zorgakkoord moet de kloof tussen vraag en aanbod door het personeelstekort in de sector dichten. Dat vraagt ook om integraal toezicht, aldus Siety de Jager, vennoot van Custom Management Interim Directeuren. Ze pleit voor het organiseren van periodieke bijeenkomsten in de regio voor meer samenwerking tussen toezichthouders van zorgorganisaties. Niet het belang van de eigen organisatie, maar de gezamenlijke zorg voor de cliënt moet daarbij vooropstaan.

Het Integraal Zorgakkoord

De Nederlandse samenleving staat de komende jaren voor enorme uitdagingen. Door de vergrijzing neemt het aantal mensen dat kan werken sterk af. Naast een structureel personeelstekort hebben we te maken met inflatie en dreigt zelfs een recessie. Door de krapte op de arbeidsmarkt zal in de toekomst niet altijd meer aan de vraag naar producten en vooral diensten voldaan kunnen worden.

Groeiende wachtlijsten, stijgende zorgkosten

In de gezondheidszorg is dit probleem al zichtbaar en voelbaar: de wachtlijsten nemen toe. Met name in de GGZ, de geestelijke gezondheidszorg, heeft dat soms pijnlijke gevolgen. En het wordt nog erger: de vraag naar zorg zal alleen maar verder toenemen. Niet alleen door de vergrijzing, maar ook doordat technologische ontwikkelingen eerdere diagnostiek en nieuwe behandelingen mogelijk maken. Als voorbeeld van die groeiende zorgvraag kan gekeken worden naar mensen met dementie. In het jaar 1950 ging het nog om 50.000 mensen, in 2022 waren dat er al 290.000 en in 2040 verwacht men een half miljoen mensen met dementie. (Bron: Alzheimer Nederland). Dementie is de volksziekte met de hoogste zorgkosten. De kloof tussen vraag en aanbod is hier schrijnend duidelijk.

Hoe zorgvraag opvangen?

De zorgprofessionals die de verwachte verdubbeling van het aantal mensen met een zorgvraag moeten opvangen, zijn er domweg niet. Het Centraal Planbureau (CPB) becijferde dat daarvoor in 2025 al 135.000 mensen nodig zijn. Het CPB heeft het dan over werkenden. Daarbovenop komen nog eens de benodigde mantelzorgers. Zo wordt de meeste zorg voor dementerenden door deze laatste groep gegeven: er zijn nu al 800.000 mantelzorgers. We hebben ze ook hard nodig. Om de kloof tussen vraag en aanbod te dichten moet alles uit de kast gehaald worden. Bij producten kun je consuminderen, bij dementie kun je de indringende vraag om zorg helaas niet kleiner maken.

Juiste zorg op de juiste plek

Inmiddels hebben de partijen in de zorg in verschillende domeinen (zorgaanbieders, zorgverzekeraars, gemeenten, et cetera) het Integraal Zorgakkoord (IZA) gesloten. Het doel is het zorglandschap zodanig te transformeren dat ook in de toekomst zorg van goede kwaliteit kan worden geleverd aan mensen die dat nodig hebben. In de naamgeving blijkt al waar het in dit akkoord om draait: integraliteit. Mensen die ziek zijn, hebben vaak zo veel méér nodig dan alleen goede zorg.

Ook hier weer een voorbeeld uit de ouderenzorg. Een goede dagstructuur, waarbij ouderen activiteiten kunnen ontplooien, kan eraan bijdragen dat mensen hun bestaan als zinvol ervaren en actiever blijven. Samenwerking met maatschappelijk werk en buurthuizen kan zorgprofessionals ontlasten en mantelzorgers ontzorgen. Het uitgangspunt is de juiste zorg op de juiste plek: welke zorg kan beter door andere partijen worden verleend en wat is daarvoor nodig? Dit kan alleen goed worden georganiseerd als er intensief regionaal wordt samengewerkt.

Lef gevraagd

Het gaat daarbij niet alleen om de primaire zorgverlening, maar ook om de randvoorwaarden. Die kunnen vaak niet meer door individuele zorgorganisaties worden gecreëerd. Denk aan de arbeidsmarktproblematiek, de opleiding van zorgpersoneel en de digitalisering. Alles heeft met alles te maken. Dat vereist een sterke integrale en regionale visie, waarbij alle partijen in de sector betrokken worden en daadwerkelijk over de grenzen van de eigen organisatie heen wordt gekeken. Dat vraagt om lef. Bestuurders en zorgmedewerkers moeten bestaande werkwijzen durven loslaten om samen met mantelzorgers, vrijwilligers en andere beroepsgroepen een heel nieuw zorgconcept te ontwikkelen, waarin hun eigen rol mogelijk meer coördinerend wordt.

Efficiency en financiële haalbaarheid

Het vraagt ook om moed van raden van toezicht: de fundamentele veranderingen in de zorg leiden tot disruptie en een paradigmaverschuiving. Het is nog niet duidelijk hoe de ontwikkelingen precies verlopen en wat er gaat veranderen. We tasten dus in het duister, maar we kennen wel de koers: we moeten de kloof tussen vraag en aanbod dichten om de kwaliteit en toegankelijkheid van zorg te behouden. Dat betekent dat het nieuwe zorgconcept zo efficiënt mogelijk en financieel haalbaar moet zijn. Het bewaken daarvan is een belangrijk aandachtspunt voor raden van toezicht.

Geen reorganisatie, maar herverdeling van arbeid

Efficiencyverbetering en kostenverlaging leiden vaak tot een klassieke reorganisatie, waarbij organisaties afgeslankt worden en medewerkers hun baan verliezen. In de zorgsector is dat echter niet de juiste weg. Er is immers sprake van een groot tekort aan personeel, dat de komende jaren alleen maar groter zal worden. De benodigde efficiency zal dan ook moeten worden bereikt door een  herverdeling van arbeid, om de levering, kwaliteit én betaalbaarheid van de zorg zo goed en zo kwaad mogelijk in stand te houden.

Controle versus vertrouwen

Hoe houd je toezicht op zo’n ingrijpend veranderingsproces? Niet door in de control-modus te blijven zitten, maar door het bestuur het vertrouwen te geven en voortdurend te reflecteren of de ingezette koers nog steeds de juiste is en de genomen stappen daarbij passen. Kijk daarbij ook over de grenzen van de eigen toezichtorganisatie heen: integrale zorg vraagt om integraal toezicht. Raden van toezicht van zorgorganisaties hebben een gezamenlijke opgave: de zorg voor kwetsbare mensen ook in de toekomst mogelijk helpen maken. Dat vraagt om contact tussen voorzitters en leden van raden van toezicht van de verschillende zorgorganisaties in de regio. Daarbij mag niet het belang van de eigen organisatie vooropstaan, maar moet de focus liggen op de zorg en begeleiding van patiënten, cliënten of bewoners van alle betrokken zorgorganisaties.

Gezamenlijke rvt-vergaderingen

Het is belangrijk dat het contact tussen raden van toezicht van zorgorganisaties wordt geïnstitutionaliseerd door het beleggen van periodieke bijeenkomsten in de regio. Als toezichthouders elkaar geregeld treffen, kunnen ze met elkaar afstemmen en meedenken hoe het belang van de stakeholders zo goed mogelijk kan worden behartigd, wat dat vraagt van de betrokken organisaties en hoe deze daarin kunnen samenwerken. Zorgtoezichthouders ervaren dit soort bijeenkomsten in de regio vaak als inspirerend, merk ik als interim bestuurder in de sector. De bijeenkomsten worden overigens vooral bezocht door de toezichthouders die het belang van samenwerken al hebben leren zien en erkennen, anderen laten het helaas soms nog afweten.

Maatschappelijke opgave

Het is belangrijk om dit soort initiatieven voort te zetten: door meer samenwerking tussen voorzitters en leden van raden van toezicht krijgt de gewenste afstemming en coördinatie tussen zorgorganisaties in de regio hopelijk steeds meer momentum. Het uitgangspunt daarbij: de beste zorg voor de patiënt, cliënt of bewoner, los van het continuïteitsvraagstuk van de eigen organisatie. Dát is de maatschappelijke opgave waarin raden van toezicht van zorgorganisaties de komende jaren het verschil kunnen maken.

Klik hier voor contact met Siety de Jager.

Lees over dit onderwerp ook dit artikel in Governance Update.