Soms is alles wel eens waar

Bijzondere paradox. PSV-directeur Toon Gerbrands heeft thuis een kast vol managementboeken staan. Tegelijkertijd trapt hij in zijn laatste boek Soms is alles wel eens waar tegen 52 heilige managementhuisjes. ‘Ik gebruik managementboeken als basis. Daarna moet je zelf het verschil maken.’ Over de zinloosheid van heisessies, netwerkbijeenkomsten die alleen goed zijn voor de horeca en de crux van leiderschap: tijd, timing en bescheidenheid.

Heisessies zijn zinloos. Netwerken is een narcistische uitvinding. Managementgoeroes prediken niet-bewezen wijsheden. Stop met functioneringsgesprekken. Zelfsturing is een sprookje… Waarom moeten er 52 heilige managementhuisjes omver? Gebrands: ‘Het verhaal dat theoretisch alles maakbaar is, klopt gewoon niet. Voetbalclubs hadden plannen, maar die konden als gevolg van corona allemaal de prullenbak ik. Theorieën en modellen simplificeren alles. Daardoor ontstaat de indruk dat alles je als leider makkelijker afgaat, je taken efficiënter worden uitgevoerd, de successen voor het oprapen liggen. Dat idee wordt versterkt door managementgoeroes die als dominees met mooie sheets niet-bewezen waarheden verkondigen. Veel managementtheorieën zijn ontmaskerd als pseudowetenschap. Veel auteurs van managementboeken hebben zelf in de praktijk weinig gepresteerd en goeroes hebben langer in theaters gestaan dan dat ze zelf organisaties hebben geleid. Ik ben ook bij ze geweest in lezingen, en kwam best vaak geïnspireerd naar buiten. Maar de vraag blijft: hoe ga ik het morgen nu anders doen? Dan blijft het vaak angstaanjagend stil. Een mens heeft 350 verschillende karaktereigenschappen, een team achttien spelers met 143 onderlinge relaties. Een complexiteit die niet meer te ontrafelen is. De praktijk ontmaskert alle theoretische oplossingen. Zelfsturing klinkt prachtig maar kijk naar de corona mondkapjes. Rutte verplicht mensen niet maar geeft een dringend advies en dan gaan –zeker anti-autoritaire Nederlanders- hun eigen ding doen. Soms is er domweg duidelijkheid en leiderschap nodig. En als er zoveel variabelen zijn, is de les ook altijd: versimpel. Kleed een vraag uit tot de kern. Als PSV door corona 30 miljoen verliest en het niet kan betalen, moet ik twee spelers verkopen. Zo simpel is het. Maar bied tegelijkertijd wel perspectief.’

Jezelf leren kennen

Gerbrands heeft zelf een kast vol gelezen managementboeken. Zitten die auteurs er allemaal naast en weet alleen de directeur van PSV wat goed leiderschap/management is? Gebrands: ‘Zonder contrast bestaat niks. Je moet eerst heel veel boeken lezen en ervaring opdoen om tot een eigen mening te kunnen komen. Ik ben ervan overtuigd geraakt dat er voor leiderschap geen modellen bestaan. De basis van presteren is een mix van goede timing, een juiste inschatting, wat geluk en met name goede mensen om je heen. Normaal gedrag, logisch nadenken, gezond verstand, scherpte en kritisch analyseren. Daarmee ben je tegenwoordig onderscheidend. Er is maar één nut aan opleidingen volgen of (management)boeken lezen: jezelf leren kennen. Hoe ouder je wordt, hoe meer je op jezelf gaat lijken. Vroeger dacht ik dat ik alles kon. Nu weet ik waar ik goed in ben. Managementboeken zijn daarbij ondersteunend maar je moet als leider zelf het verschil maken. Je moet een filter op die boeken zetten. Overigens is Soms is alles wel eens waar ook een boek vol zelfspot. Ik challenge. Als (volleybal)coach en voetbaldirecteur som ik achterin het boek alle behaalde titels en successen op. Tegelijkertijd zeg ik: een directe relatie tussen successen en mijn ideeën over leiderschap is er niet. Dan zou succes volledig maakbaar zijn en dat is niet het geval.’

Totale focus

Gerbrands is een aanhanger van het Zeigarnik-effect… Het zegt hem veel over leiderschap. ‘Zeigarnik was een ober die alle bestellingen opnam zonder iets op te schrijven. Hij wist bij het uitserveren exact wie wat had besteld. Wist alles; tot aan de rekening opmaken toe. Totdat een gast terugkwam die haar tas was vergeten. De ober had geen idee waar die mevrouw had gezeten. Kende haar – een paar minuten na vertrek – niet meer terug. Hij had complete focus op zijn vak. Heb ik ook: 200 procent focus op wat speelt. Ik houd me niet bezig met dingen die vermoedelijk toch nooit gaan gebeuren. Als leider heb ik ook geleerd: blijf bescheiden. Succes leidt tot zelfoverschatting met verkeerd hautain gedrag. Uiteindelijk draait leiderschap om anderen goed laten functioneren. Ga niet in jezelf geloven, de wereld is over vijf jaar weer compleet anders. Ik heb ook ervaren dat je als leider fit moet zijn. Mark Rutte en ASML-directeur Peter Wennink kunnen presteren omdat ze fit zijn. En wat Wim Kieft in het voorwoord zegt, is ook waar: het enige dat meetbaar is, is succes.’

Gerbrands visie op leiderschap in 5 one-liners

Stop met functioneringsgesprekken. ‘Waarom doen we dat niet met onze kinderen en wel met medewerkers. Morgen mee stoppen. Spreek iemand direct aan als er iets is en neem altijd tijd voor mensen.’

Selecteer op mentaliteit. ‘Noodzakelijke vaardigheden veranderen continu en zijn aan te leren. Mentaliteit niet. De vermeende kracht van het CV is nog veel te groot. Trainer Schmidt kwam hier niet na een beauty contest onder trainers. We gingen volledig voor hem als eerste keuze. We kozen voor zijn mentaliteit. En hij voor onze visie.’

Erken culturele verschillen, maar besef dat mensen uit verschillende culturen elkaar nooit echt zullen bereiken. ‘Verdiep je in culturen, praat met mensen, maar realiseer je dat je uiteindelijk altijd met een Nederlandse pet op kijkt. Andere culturen echt snappen lukt nooit.’

Stop met verandermanagement en time-management. ‘Toen ik bij PSV sprak over een voetbalclub next level, was iedereen enthousiast. Op “we gaan veranderen” zou iedereen “de gordijnen ingaan”. En maak een switch van van time-management maar energiemanagement.’

Netwerken is een narcistische uitvinding. Alleen goed voor de horeca. ‘Als ik iemand echt wil ontmoeten, pak ik de telefoon. De directeur van ASML ontmoet je echt niet op een netwerkbijeenkomst. Die heeft wel wat beters te doen.’

(Dit artikel verscheen eerder op de site van Management Boek)