Agendahedonisme

Het protestantisme, kapitalisme en de macht van de klok zijn er mede oorzaak van dat we ons hele leven als een dwingende agenda hebben ingericht. Ook privé. We zijn verworden tot IK-BV’s waarin alles wat je doet ‘nut’ moet hebben en in het teken staat van carrière en zelfontplooiing. Het boek Agendahedonisme van journalist Tom Grosfeld wijst op de gevaren. ‘Dagdromen als een daad van verzet.’

Wat is een agendahedonist?

‘Het is een type mens dat niet alleen op het werk, maar ook privé de agenda leidend laat zijn. Een drukke baan, volle agenda, een strak schema voor alle sociale activiteiten. Wanneer de agendahedonist op vrijdagavond uit zijn plaat wil gaan om zijn dichtgetimmerde bestaan van wat lucht te voorzien, moet dat wel precies in de agenda passen. Hij komt niet los van zijn georganiseerde, rationele bestaan, zelfs niet als hij er uit wil breken. Agendahedonisten vullen hun leven in als een soort spreadsheet. De agendahedonist is verworden tot een optimaliseringsmachine, iemand die harder werkt dan de arbeiders van vroeger zich ooit hadden kunnen voorstellen.’

Je geeft er in je boek het protestantisme, de digitale revolutie, het kapitalisme, de klok en het neo-liberalisme de schuld van.

‘De klok heeft ervoor gezorgd dat we strak zijn gaan plannen. De mobiele telefoon heeft dat enorm versterkt (op het werk en privé) omdat we makkelijk afspraken kunnen maken. Het kapitalisme is een groot opvoedproces geweest gebaseerd op groei. Kapitalisme wil steeds nieuwe gebieden aanboren en is ook in ons (onbewust) privéleven geïnfiltreerd. De hippies uit de jaren zestig zetten zich af tegen de focus op productiviteit van de tijd ervoor. Mensen wilden weer vrij worden. Het kapitalisme ging als tegenbeweging die vrijheid faciliteren. Je mocht je ontwikkelen op het werk. Er werden allerhande cursussen aangeboden. “Kom bij ons werken wij bieden je ruimte persoonlijk te groeien.” …. “Bij ons is iedereen gelijk.” Het kantoor is een ontwikkelplek geworden voor ons als persoon. Sluipenderwijs is toen het agendahedonisme ook ons privéleven ingeslopen. Ook privé gingen we alles “agenderen”. Het protestantisme (hard werken, weinig genieten) had als bijeffect dat het makkelijk door het kapitalisme werd geabsorbeerd. Het gevolg is dat als we in onze privétijd met vrienden afspreken, naar de sportschool gaan of vakanties boeken alles rationeel georganiseerd is. De spontaniteit is weg. Een fiets brengen we naar de fietsenmaker omdat dat efficiënt is, maar waarom proberen we niet eens een keer die fiets zelf te maken. Durf te lummelen. Door slaaf te zijn geworden van de agenda, is er een enorme drang tot presteren ontstaan. Altijd. Ik geloof niet dat daar een soort masterplan achter zit, het is gewoon het effect van neoliberaal kapitalistisch denken dat altijd maar stuurt op groei. Wat kapitalisme vaak doet, is een tegenbeweging absorberen. Het bedrijfsleven buigt het dan zo om dat je creativiteit en zelfontplooiing ook bij hun in het bedrijf kan doen.’

Wat is het gevaar ervan?

‘Jaren hebben we geroepen: als werk je passie is, is het altijd leuk. Ik denk dat we daarin doorgeslagen zijn. Door werk als passie te zien, zijn we nog harder gaan werken. Intrinsiek gemotiveerd zijn past ook mooi bij het neoliberalisme. Maar we slaan door in ons werk leuk te vinden en de wens tot zelfontplooiing. We kunnen alleen nog maar rationeel en productief zijn. Burn outs zijn er vaak het gevolg van. Er is natuurlijk niks mis met passie voor je werk, maar zet de rem er soms eens op. Alleen doen wat je moet doen, is soms wel genoeg. Of lummelen op z’n tijd creativiteit bevordert? Je moet oppassen dat je niet tijd in je agenda gaat inruimen om te lummelen om zo creatief te worden. Dan ben je alsnog slaaf van je agenda. Je moet kunnen genieten van niks doen.’

De digitale revolutie heeft het agendahedonisme versterkt?

‘In de jaren ’80 en ’90 wilden we misschien leven als een agendahedonist, maar lukte dat niet zo goed. De komst van de smartphone heeft dat echt veranderd. Door de mobiel kunnen we ons hele leven eenvoudig plannen. Spontane afspraken zijn zelden geworden. “Ik heb al wat.” Ons leven is door de digitale mogelijkheden superefficiënt geworden. Alles wat we doen moet voor een agendahedonist ook tot nut zijn. We bestellen ons eten via Flits-bezorgers omdat we onze schaarse tijd dan nuttiger kunnen besteden. We hebbe life-coaches en we vinden het zonde als we vrienden (zoals vroeger) gratis bij je thuis laten slapen. Je kunt er via Airbnb immers ook geld voor krijgen.’

Je hebt het in je boek in dit kader over de IK-onderneming. Wat is dat?

‘Die term heb ik van de Franse filosoof Michel Foucault. De mens is een competentiemachine geworden. Alles in de mens wordt een bron van inkomen dat je inzet voor een carrière. Dus ook je persoonlijke ontwikkeling in je vrije tijd. Het neo-liberalisme moedigt het ook aan dat je als mens een “concurrenrende ondernemer” wordt. Alles wat je doet, draagt bij aan je marktwaarde. Als ik naar een theatervoorstelling ga post ik dat op social media en gebruik het voor mijn merk.’

De ondertitel van je boek is: Hoe onze obsessie met tijdoptimalisatie leidt tot een dichtgetimmerd bestaan. Voer voor psychologen, maar zal over enkele decennia blijken dat agendahedonisme een gevaarlijke ontwikkeling is geweest?

‘Ik denk dat de mens er steeds rationeler door wordt. Onze intuïtie zal er steeds meer van af gaan. We gaan een beetje lijken op een PC of robot. Algoritmes bepalen steeds meer ons leven. Het is heel efficiënt allemaal, maar we zullen daardoor veel slechter om kunnen gaan met het onverwachte en onvoorspelbare. We timmeren ons leven door agenda’s helemaal dicht. Dat is een manier van leven. Ik wil met dit boek laten zien dat er ook een andere manier van leven is. Een leven met meer ontspanning. Hoe bedrijven en managers dit boek moeten lezen? Misschien biedt het inzicht hoe we sturen op mensen met passie, en of dat wel goed is. Dat als we alleen sturen op passie, mensen daardoor intrinsiek zo gemotiveerd zijn dat het gevaarlijk wordt en tot burn outs leidt.’

De cover van je boek is een glas wijn in een zandloper (vice versa). Wat symboliseert het en wat overheerst?

‘De zandloper verwijst naar tijd/efficiency. Is rationeel. De glas wijn verwijst naar genot/hedonisme. Ik denk toch dat de zandloper het genot van het glas wijn verpest. Zelf probeer ik ook een leven te leiden van genieten en lummelen, maar merk toch ook dat ik stiekem wel een agendahedonist ben. Het is lastig om er van los te komen. Kapitalisme is als geestelijke slavernij het sociaal systeem binnengeslopen. We moeten meer gaan dagdromen als een daad van verzet. Niet langer slaaf zijn van nut en tijdoptimalisatie. Het is tijd voor het belangeloze en het onverwachte.’

Meer weten over dit boek? Kijk hier.