Toezicht in een gedigitaliseerde maatschappij blijft toezicht, toch?

De veranderende commissaris-rol in een digitale maatschappij

Onderzoek leert dat kennis en ervaring op het gebied van digitale transformatie in de rvc veelal ontbreken, waardoor niet altijd de juiste vragen worden gesteld. Vijftig procent van de commissarissen vindt dat het nadenken over nieuwe businessmodellen niet nodig is. Achttien procent van de commissarissen in de semipublieke sector praat nooit over digitale trends in de rvc. Een kwart van de ondervraagde commissarissen heeft geen kennis van digitalisering. Een bespiegeling door Ed van Doorn, management consultant digitale transformaties bij Verdonck, Klooster & Associates. Inclusief tien vragen over digitale transitie.

Als commissaris of toezichthouder van een Nederlandse organisatie bent u natuurlijk op de hoogte van maatschappelijke- en technologische ontwikkelingen. Artificial Intelligence (AI), cyber security, agile, big data en blockchain zijn hype woorden die bij organisaties spelen, maar niet het vak als commissaris veranderen, toch?  De maatschappij digitaliseert in een hoog tempo en consumenten doen steeds meer zaken digitaal en online. De complexiteit van de digitale samenleving neemt steeds sneller toe en nieuwe ontwikkelingen zoals bijvoorbeeld AI zullen hierdoor sneller en vaker worden toegepast. Denk hierbij aan de zelfrijdende auto of een initiatief met een AI algoritme dat op basis van medische data diagnoses zoals kanker kan stellen. Hierdoor zijn snellere en betere diagnoses mogelijk waardoor de arts meer tijd heeft voor het gesprek met de patiënt. Het toezicht op de digitale transformatie met afwegingen op kansen en bedreigingen is daarbij cruciaal. De gehanteerde algoritmes zijn niet neutraal en leren zichzelf snel op basis van grote datasets of miljoenen simulaties. Digitale ethiek helpt bij het toezicht houden op de digitale transformatie.

De veranderende toezichthouder

De digitale transformatiestrategie bewaken vanuit de toezichthouders rol lijkt evident, maar is geen sinecure. Uit onderzoek (Nulmeting digitale transformatie in boardrooms in Nederland) over de digitale transformatie in boardrooms blijkt dat vijftig procent van de commissarissen in Nederland vindt dat het nadenken over nieuwe business modellen niet nodig is. Zelfs achttien procent van de commissarissen in de semi publieke sector in Nederland praat nooit over digitale trends in de raad van commissarissen. Van de ondervraagde commissarissen zegt een kwart kennis van digitalisering te hebben. De bestuurders geven aan dat één procent van hun toezichthouder de benodigde kennis heeft. Een moderne professionele toezichthouder heeft aanvullende digitale kennis en ervaring nodig om de strategie, risico’s én kansen af te wegen.

Vormen van ICT-toezicht

Er zijn verschillende vormen beschreven van toezicht op ICT in het Corporate Governance Jaarboek van 2016. Deze vormen zijn gericht op een goede zinvolle en strategische dialoog met het bestuur. Niet alle vormen bekrachtigen die dialoog evenwichtig en/of continue. De digitale transformatie is de business strategie. Business is ICT en ICT is de business. De inhuur van specialistische kennis kan soms uitkomst bieden maar heeft een sterk ad-hoc karakter. Zeker als het bestuur met een CIO of CEO voldoende digitaliseringskennis heeft, zal de evenwichtige dialoog tussen bestuur en toezicht verrijkt worden door de komst van één of meerdere commissarissen met kennis van zaken. Het professionele toezicht wordt onder maatschappelijke en digitale transformatie-ontwikkelingen aangevuld met achtergrondkennis en ervaring. Soms wordt gekozen om de digitale transformatie onderdeel te maken van het werkpakket van de bestaande auditcommissie of een aparte ICT-subcommissie in te stellen. Dit kan een evenwichtige dialoog bevorderen mits daar ook de juiste kennis en ervaring is en het als vast onderdeel van rvc-agenda opgenomen is. Mocht in de rvc kennis en ervaring volledig ontbreken, begin dan met de aanstelling van een digi-commissaris als eerste stap om aanvullende functies voor de digitale transformatie te overzien.

Toezicht op de digitale transformatie

Kansen en bedreigingen, kosten baten afwegingen bij de digitale transitie gaan kort-cyclischer met behulp van bijvoorbeeld agile-werken. Dit stelt andere eisen en andere toezichtvragen voor financieel beheer, omdat dit meer is gericht op aanpassen en waarde-sturing. Waarde-sturing gaat over tastbare financiële-, alsook niet tastbare-, en of  maatschappelijke baten. Digitale transformaties zijn strategische veranderingen in de processen en systemen van de organisatie met bijhorende gedragscomponenten en een passende cultuur. Het eist van medewerkers een verandering van werken met andere bekwaamheden. Er komen nieuwe, positieve- en negatieve baten door gebruik te maken van moderne methoden en technieken. Soms worden organisaties verouderd met nieuwe producten zoals Spotify voor de muziek industrie of worden bedrijfsmodellen achterhaald door open digitaal leermateriaal voor onderwijs en gedigitaliseerde boeken van Google voor uitgevers. Ook digitale continuïteit is een thema. Wat als er brand is in ons datacenter? De communicatie- en informatie behoefte zullen goed geregisseerd moeten zijn, zeker als het gaat om ethische kaders. Het omgaan met technologische kennis en ervaring uit de markt dient conform Europese regelgeving ingekocht te worden. Een zogenaamde inkoop- of sourcingstrategie dient door de rvb en rvc goedgekeurd te worden, omdat het grote consequenties heeft voor de samenwerking met de markt, strategie, organisatie en of maatschappij.

Conclusie

De maatschappij verandert en wordt steeds sneller digitaal. Naast de bedreigingen van de digitale transformatie dient de professionele commissaris zowel kansen als bedreigingen af te wegen. Het glas van de digitale transformatie is halfvol met kansen! Onderzoek leert dat digitale transformatie kennis en ervaring in de rvc veelal ontbreken waardoor niet altijd de juiste vragen worden gesteld. De kennis en ervaring dient continue opgebouwd te worden zodat er een goede dialoog is gebord. De rol van de commissaris verandert ook vanwege aanvullende functies bij de digitale transformatie. Het vakmanschap om als commissaris te sparren met het bestuur blijft maar wordt aangevuld kennis en ervaring met de digitale transformatie. Vanuit de ervaringsleer en het digitaliseringsperspectief stel je echt andere vragen.===

Aanbevelingen voor toezicht op de digitale transformatie

  • Laat u als commissaris (continue) bijscholen op het gebied van de digitale transformatie.
  • Versterk de rvc met digitale transformatie kennis, ervaring en achtergrond.
  • Een rvc blijft voor besluiten over de digitale transformatie gezamenlijk verantwoordelijk, ook als men kiest voor het aanstellen van een digi-commissaris.
  • Zorg voor een gezonde dialoog op strategievorming met kansen en bedreigingen van de digitale transformatie.
  • Stel de juiste vragen door ervaring, kennis en kunde aan te vullen als onderdeel van de rvc.
  • Maak de digitale transformatie een terugkerend en vast onderdeel op de agenda van de rvc bijeenkomst.

===

Tien vragen over de digitale transformatie  

1. Is het (maatschappelijke) doel goed omschreven? Vraag naar aannames/randvoorwaarden in de zakelijke verantwoording en stel daarbij kaders aan verwachte (maatschappelijke) baten en zakelijke (financiële/niet financiële) baten.

2. Hoe is de complexiteit en haalbaarheid van onze business en IT architectuur, en is hoe kan je in kleinere stappen het naderen van het doel zien groeien?

3. Disruptief of evolutionair: Welke kansen (en bedreigingen) kent de digitale transformatie voor onze instelling de komende periode?

4. Hoe is onze ICT veiligheid, integriteit en continuïteit geregeld?

5. Hoe wordt in de organisatie geprioriteerd op business en maatschappelijke waarde?

6. Welke samenwerkingsmodel (met martkpartijen) kent onze instelling en wordt de nieuwe sourcingstrategie ter goedkeuring gedeeld met de RVC?

7. Bij een majeure digitale transitie. Wat is de digitale adoptiegraad van de medewerkers en welke digitale transformatie cultuur wil je  graag?

8. Welke disruptieve technologieën en markten zijn voor ons van belang. Wat doen wij met cloud, big data, AI, blockchain, platforms, 5G?

9. Hoe is onze ICT-volwassenheid?

10. Wie is en voelt zich opdrachtgever voor de digitale transformatie en stelt de digitale ethische kaders?

==

Ed van Doorn heeft deelgenomen aan de Leergang Board Potentials en heeft dit artikel geschreven n.a.v. zijn eindopdracht voor de opleiding.