Integriteit is risicomanagement geworden

Boekrecensie

Rob van Es schreef het boek Emotionele Integriteit. Conclusie: ook voor integriteit geldt, net als in governance codes: pas toe of leg uit.

We verschuilen ons vaak achter codes en compliance, leren we uit het boek van Van Es. Voldoe ik aan codes die zijn opgesteld of aan de voorwaarden van de compliance-afdeling…. Wie houdt mij dan nog tegen om een actie uit te voeren? Immers: je wordt toch gedekt door de regels? Daar valt veel op af te dingen, zo blijkt uit Emotionele Integriteit. Neem de financiële crisis. Daar werden hypotheken net zo vaak doorverkocht tot feitelijk niemand meer echt wist wat er werd verkocht. Veel risk- en compliance afdelingen hebben de producten ongetwijfeld goedgekeurd, maar het bleek wel de opmaat naar veel ellende. Ongetwijfeld wisten veel mensen in de bedrijven dat de producten niet deugden, maar niemand die iets zei.

Boven- en onderwereld

Van Es legt dat in zijn boek uit als onderstroom en bovenstroom. In de bovenstroom hebben we regels vervat in codes en compliance. In de onderstroom zit onder meer ons geweten; onze integriteit. Hoewel het volgens de bovenstroom misschien mag, willen we bepaalde zaken dan als mens eigenlijk wel? Van Es schrijft impliciet: het begrip integriteit is 2500 jaar oud. Maar we hebben integriteit vermanaged. We verschuilen ons achter codes en compliance om ons geweten te zuiveren. We vergeten (of omzeilen bewust) onze emoties te volgen bij het nemen van beslissingen. Integriteit is zo verworden tot risicomanagement.

Films als metafoor

Van Es gebruikt in zijn boek Emotionele Integriteit films als metafoor om de scheidslijn tussen regels en moreel gedrag te duiden. Een voorbeeld is de film Margin Cal, een film die speelt tijdens de financiële crisis. Aan de vooravond van de financiële meltdown probeert de CEO van een grote financial, hypotheekposities te verkopen om zo de grote klap van de crisis voor te zijn. De top van een de investeringsbank ziet de financiële crisis aankomen en besluit het bedrijf en alle banen op het spel te zetten om het eigen kapitaal veilig te stellen. Hoofdrolspelers negeren moedwillig alle wetten, om erger te voorkomen. En daarvoor worden mensen gelijktijdig geofferd en beloond. Wat je in Margin Call prachtig ziet, is de worsteling van een investmentbanker om de boel moedwillig te belazeren. Hij komt er voor zichzelf ook niet uit. Hij is laf en gaat mee met het gedrag van de leiding, ook al voelt hij dat dat verkeerd is. Hij heeft immers geld nodig om zijn veel te hoge vaste lasten te betalen. Er is totaal geen emotionele integriteit. Prachtig geïllustreerd door de ziekte van zijn hond en het graven van een graf voor het beest. Het gaat helemaal niet om zijn emoties voor de hond, de film gaat over de eigen emoties van de investmentbanker. Feitelijk graaft hij geen graf voor de hond, hij graaft zijn eigen graf.

Pas toe of leg uit

Het boek van Van Es speelt zich af op de scheidslijn tussen regels en moreel gedrag. Hoe verhouden regels en emoties zich tot elkaar? Als alle landen vormen van smeergeld toepassen, moet je dan wel of niet meedoen? Anders geen handel immers. Volgens Van Es kun je moreel integer zijn als je het voor jezelf altijd uit kunt leggen. In die zin lijkt het op de pas toe of leg uit principes die in diverse governance codes staan. Of je houdt je ergens aan, of je legt uit waarom je afwijkt. Dat geldt ook voor ethisch gedrag. Je moet voor jezelf oprecht kunnen verantwoorden waarom je bepaalde keuzes maakt. En dan al dan niet ergens vastleggen.

Vooraf nadenken

Van Es houdt een pleidooi in zijn boek om mensen zorgvuldiger te laten nadenken over wie ze zijn en wat ze doen. Zodat ze ook moreel achter hun beslissing kunnen staan. Het is een illusie dat vandaag de dag iets verborgen blijft. Als alles toch uitkomt, kun je maar beter vooraf nadenken of je te kiezen gedrag wel moreel integer is. Je overweging zou moeten zijn: ik voel in mijn maag dat het niet oké is; ik doe het wel/niet. In de praktijk durven nog veel te weinig mensen op te staan om toe te geven aan hun morele waarden. Emotionele Integriteit is een appèl om daar over na te denken en ernaar te handelen. Van Es: ‘Ik zou graag zien dat we beter worden in het herkennen en hanteren van morele emoties. Als je die emoties uit kunt rafelen en een plek kunt geven, neem je soms andere beslissingen.’ In plaats van protocollen om te kijken of iemand met corona naar de IC mag als er bedden te kort zijn, pleit Van Es veel meer voor de arts als vakman om dat te beoordelen. Niet de regels volgen, maar je professionele integriteit.

The Children Act

Nog maar eens een film uit Van Es’ zijn boek: The Children Act. Daarin moet een rechter beslissen of een kind uit een Jehova-gezin een bloedstransfusie mag krijgen. Volgens de regel van de Jehova’s mag dat niet, maar de rechter kijkt anders. De rechter vraagt zich ook af: wat wil die jongen zelf? Zie hier: de worsteling tussen onder- en bovenstroom. Rechters wordt afgeraden om naar de persoon in zo’n casus toe te gaan om onafhankelijk te blijven, maar deze rechter doet dat toch en ze is geraakt door de jongen. Ze besluit dat hij een transfusie moet krijgen. In lijn met de wetten van de bovenstroom, maar ingegeven door emoties uit de onderstroom. Door naar die jongen toe te gaan, neemt de rechter een gefundeerd besluit. Een besluit waarin zij emoties toelaat in de systematische bovenstroom. Emoties die ook nog eens worden beïnvloed omdat ze gelijktijdig in een relatiecrisis terechtkwam. Professioneel riskant maar uiterst menselijk. Wat doet zo’n morele spanning met jouw beslissing? Emotionele Integriteit neemt je mee in de verschillende emoties die mensen hebben op verschillende beroepsmomenten en hoe je ermee om kunt gaan.

Angst voor emoties

Van Es constateert dat er bij veel leidinggevenden - in zowel politiek als economie – nog steeds grote angst is om emoties te tonen. Veel leidinggevenden zitten nog altijd op de apenrots. Emoties worden daar geassocieerd met zwakte en twijfel. Geen emoties tonen vindt men een teken van kracht en vertrouwen. Maar kun je niet met je eigen emoties omgaan, dan kun je ook niet omgaan met emoties van medewerkers. En juist emoties helpen organisaties in veranderprocessen. Wie geen emoties toont, en vooral, wie niet emotioneel integer is, betaalt daar vroeg of laat een prijs voor. Van Es: ‘Als we alleen rationeel zijn, worden we uiteindelijk doof voor wat echt wordt gezegd. Integriteit is breder en rijker dan wat we er in 2500 jaar van hebben gemaakt. Integriteit is meer dan risicomanagement.’

Kijk hier voor meer info over het boek Empotionele integriteit.