´Iets meer activisme in boardroom en toezicht mag wel´

Volgens Einstein kun je problemen niet oplossen met de denkwijze die het veroorzaakt heeft. Met andere woorden: zijn de huidige leiders wel in staat om de grote uitdagingen van nu te tackelen? Toezicht zou bij uitstek het gremium zijn om bestuurders uit te dagen tot meer visie en andere oplossingsrichtingen. De Berenschot-webinars Zelfleiderschap met oer-commissaris Alexander Rinnooy Kan en oer-activist Marianne Thieme gaan onder meer in op dit prangende vraagstuk.

Leo van der Pol, jij bent initiator van deze Berenschot webinarreeks Zelfleiderschap. Waar hebben we het eigenlijk over als we het over zelfleiderschap hebben?

´Zelfleiderschap gaat over het vermogen om ook in moeilijke tijden, op basis van eigen normen en waarden, het heft zelf in handen te nemen. Zelfleiderschap is één van de vaardigheden die de 21ste eeuw vraagt. Vaak denken we daarbij aan medewerkers die meer eigen regie moeten nemen. Meer zelfsturing. Maar zelfsturing en zelfleiderschap geldt zeker ook voor de top van een organisatie. Niet alleen omdat zij verantwoordelijk zijn voor de randvoorwaarden waarbinnen medewerkers zelfleiderschap kunnen laten zijn, maar de uitdaging geldt ook zeker voor henzelf. Soms kun je je afvragen of bestuurders voldoende zelfkritisch vermogen hebben en in staat zijn om hun eigen tegenspraak te organiseren.’

Daarover heeft u twijfel?

‘Kijk bijvoorbeeld naar recente voorstellen om de salarissen van ceo’s bij ING en KLM te verhogen. De maatschappelijke discussie over topsalarissen speelt al langere tijd, maar toch leek het erop dat bestuurders overvallen werden door de ophef die hierdoor ontstond. Dit verbaast mij, omdat we het hebben over slimme, ervaren en weldenkende mensen. En misschien zit juist ook daar wel een belangrijk pijnpunt: als je heel vaak gelijk hebt, vergeet je misschien dat je er soms ook naast kunt zitten. Zelfleiderschap gaat ook over het effectief omgaan met je eigen blinde vlekken.’

Een van de deelnemers aan de webinars is Alexander Rinnooy Kan. Commissaris van beroep. Eén van de stellingen die u hem voor gaat leggen tijdens het webinar is: zijn mensen die de problemen van nu hebben veroorzaakt, in staat die problemen ook op te lossen? Anders uitgelegd. Kan de zittende macht dat of hebben we andere leiders nodig?

´De huidige leiders zitten er niet voor niets. Vaak zijn het slimme, capabele mensen met een eerbiedwaardige staat van dienst. Maar als je kijkt naar de manier waarop onze leiders met de grote vraagstukken van onze tijd omgaan, zoals bijvoorbeeld het klimaatvraagstuk, dan heb ik toch sterk de indruk dat eigenbelang en de korte termijn denken het nog winnen van ons gedeelde belang en de lange termijn. Mark Rutte verdient veel lof voor de manier waarop hij ons door de corona crisis leidt, maar ik blijf het zorgelijk vinden als de leider van ons land zegt dat je voor visie naar de oogarts moet. Als we met de oplossing van het klimaatvraagstuk wachten tot het net zo urgent is als de coronacrisis, dan zijn we waarschijnlijk te laat.’

Ligt daar geen mooie taak voor toezichthouders? Moeten zij bestuurders niet veel meer uitdagen om tot nieuw denken te komen?

´Zeker. En voor zover ik het kan overzien, zijn er genoeg toezichthouders die dit ook willen. Maar toezichthouders zijn vaak bij uitstek onderdeel van het systeem dat de problemen in de eerste plaats veroorzaakt heeft. En ik ben eerlijk gezegd nog wel een beetje cynisch of we nu echt in een transitiefase naar nieuw leiderschap zitten. We hopen dat de huidige crisis als katalysator kan werken om echt structurele veranderingen door te voeren, maar van crises uit het verleden kunnen we leren dat dit geen vanzelfsprekendheid is; dat het niet vanzelf gaat. Zelfs op het dieptepunt van de crisis ging het veel over de vraag: wie gaat dit betalen? Ik heb weinig mensen horen discussiëren over de vraag: wat kan ik, of mijn organisatie, bijdragen? Zo’n gesprek vraagt om een andere mindset en vooralsnog zie ik nog geen signalen dat commissarissen over de volle breedte in staat zijn om anders denken in de boardroom te mobiliseren. Ik ben benieuwd wat er gebeurt als een grote groep commissarissen deze handschoen gezamenlijk zou durven op te pakken.’

U kijkt in deze belangstellend uit naar het webinar met Marianne Thieme?

´Marianne Thieme is iemand die zich niet laat tegenhouden door mensen die zeggen dat “het niet kan”. Aanvankelijk werd ze nauwelijks serieus genomen, maar ze heeft het toch maar mooi voor elkaar gekregen om een onderwerp als dierenwelzijn structureel op de agenda te krijgen. Door consequent heilige huisjes ter discussie te stellen, heeft ze de afgelopen jaren veel invloed uitgeoefend op ons collectieve denken over duurzaamheid. Paul Polman probeerde dat bij Unilever ook, maar geeft zelf aan dat het hem niet gelukt is. Misschien hebben we in de boardrooms ook wel een paar Marianne Thiemes nodig. Een beetje activistischer kan misschien helemaal geen kwaad, want er staat veel op het spel. Als we de grote uitdagingen van onze tijd echt willen aanpakken, dan hebben we daarom – denk ik – meer visie en idealisme nodig, maar ook een rechte rug en een lange adem. Gandhi zei al: eerst negeren ze je, dan bespotten ze je, daarna bestrijden ze je en daarna win je. Toezichthouders zullen ook weerstand ondervinden als ze leiders aan willen sporen tot meer zelfleiderschap en uitdagen tot échte verandering. Maar soms moet je radicaal durven zijn, al is het maar een beetje, om echte verandering in gang te zetten. Thieme zegt: als we het onmogelijke niet doen, zullen we met het ondenkbare geconfronteerd worden. Bestuurders en toezichthouders zijn vanuit hun verantwoordelijkheid de eersten om dat ondenkbare te voorkomen.’

De wereld begrijpen is één ding, de wereld beïnvloeden is twee en wel zo interessant…

´Dat is een van de stellingen waarover ik met Alexander Rinnooy Kan in gesprek ga tijdens het webinar op 13 juli. Ik ga met hem in gesprek over hoe je als bestuurder de wereld vanuit zelfleiderschap kunt beïnvloeden en misschien zelf wel kunt veranderen. Maar ik zal ook met hem in gesprek gaan over zijn eigen rol daar in. Hij wordt geroemd als bestuurder maar werd in zijn carrière ook geconfronteerd met kritiek. Vanwege het grote aantal nevenfuncties werden er vraagtekens geplaatst bij zijn integriteit als senator en vanwege een vertrekregeling bij ING werd hij betiteld als elitaire graaier. Ik ben benieuwd wat dit met hem deed en hoe hij daar mee omging? En ik vind het ook razend interessant om van hem te horen hoe je, als je onderdeel van het systeem bent, dat systeem toch van binnenuit kunt veranderen. Ik zal hem ook vragen waarom hij zichzelf als zondagskind beschouwt en waarom optimisme een morele plicht is.´

En met Marianne Thieme… Wat is het thema van haar webinar?

´Gesproken over zelfleiderschap… Zij heeft de afgelopen decennia laten zien dat je als individu écht het verschil kunt maken. Of je het nu inhoudelijk met haar eens bent of niet. Onder haar bezielende leiding bleef de partij op koers en heeft een grote stempel gedrukt op de manier waarop we in Nederland (en wereldwijd) denken over dierenwelzijn. Zij stelt dat idealisme het nieuwe realisme is, en weet hier op een hele praktische manier invulling aan te geven. Zo kan iedereen het verschil maken. Op de werkvloer, maar die uitdaging is er zeker ook voor de mensen aan de top. Zelfleiderschap zit in iedereen.´

-------

Meer weten over de webinars Zelfleiderschap en inschrijven? Kijk hier. De webinars zijn op 13 en 15 juli. Tijdens de webinars is er de mogelijkheid voor deelnemers om vragen te stellen aan Rinnooy Kan en Thieme. https://www.berenschot.nl/actueel/evenementenagenda/college-tour-zelfleiderschap-1/