Hoe voorkom je dat je vlak voor de eindstreep struikelt?

Waarom is je ego - juist aan het einde van je loopbaan - een risico? Marcel Wanrooy, GITP Executive Expertise, duikt in de psyche van de seniore bestuurder en commissaris en geeft adviezen om een persoonlijke deconfiture of smet op de eens zo succesvolle carrière te voorkomen. ‘Zelfreflectie, zelfreflectie en nog eens zelfreflectie.’

Het komt geregeld voor dat managers, bestuurders en topprofessionals in de laatste fase van hun loopbaan - vlak voor ze stoppen met werken - in de problemen raken. Het wrange is dat het vaak om mensen gaat die lange tijd succesvol functioneren, maar dan toch vlak voor de eindstreep struikelen. Het is tragisch om te zien hoe een glansrijke carrière dan eindigt in teleurstelling, frustratie of conflict. Extra pijnlijk is dat de omgeving het vaak al van verre ziet aankomen, maar de persoon in kwestie niet. Hij of zij gaat met open ogen de afgrond tegemoet. Hoe kan zoiets gebeuren? En wat valt eraan te doen? Er tekenen zich enkele vaste patronen af in het verloop van deze tragedies, die we hieronder schetsen.   

Déjà vu

De flexibiliteit om elke nieuwe verandering weer met volle inzet tegemoet te treden, neemt af. Temeer daar sommige ‘vernieuwingen’ een sterk déjà vu-gevoel oproepen, of niet direct tot verbetering leiden. Er ontstaat ergernis en cynisme (‘Wat hebben ze nu weer bedacht?’), wat kan overgaan in moedeloosheid of - erger - machteloosheid.

Tekortschieten

Ervaring en senioriteit zijn steunpilaren voor persoonlijk succes, maar vormverlies is op den duur onontkoombaar. Mentale en fysieke veerkracht nemen af, waardoor het functioneren op topniveau minder goed is vol te houden. De gewoonte om avonden en soms weekenden door te werken is niet meer zo vanzelfsprekend, de vermoeidheid slaat eerder toe. Het concentratievermogen neemt af.

Jongere collega’s zagen aan je stoelpoten

Tegelijkertijd worden de eisen hoger vanwege de toegenomen complexiteit en dynamiek in de meeste functies. Nieuwe ontwikkelingen vragen nieuwe vaardigheden. Met name op digitaal gebied valt het niet mee om het tempo bij te houden. Dat leidt tot onzekerheid en statusverlies, of erger: medelijden. Jongere collega’s ‘lopen je voorbij’, pakken zaken sneller en beter op, zetten je op een zijspoor of zagen daadwerkelijk aan je stoelpoten. Sommigen hebben promotie gemaakt  tot net boven het niveau van hun capaciteiten (Peter Principle) en ook dat wreekt zich op den duur.

Angst voor gezichtsverlies

Uiteindelijk zijn stress en disfunctioneren het gevolg. De weg terug is lastig. Het is nog steeds vrij ongebruikelijk om - bijvoorbeeld in de laatste fase van je loopbaan - een stapje terug te doen. Financiële verplichtingen in de privésfeer maken dit soms ook moeilijk, maar vaker speelt de angst voor gezichtsverlies de hoofdrol.

Ego

Daarmee zijn we aanbeland bij het meest fundamentele probleem: ego en betekenisgeving. Verminderde flexibiliteit en vormverlies zijn niet de belangrijkste oorzaken, de kern ligt vooral op het vlak van eigenwaarde, zelfbeeld en existentie. Het gevoel ‘er minder toe te doen’ en verlies van  invloed, status en gezag knagen aan het ego. Meestal wordt dit niet openlijk toegegeven. Opvallend is hoe uiterlijk gedrag en innerlijke gemoedstoestand met elkaar in tegenspraak zijn. Vaak valt te horen: ‘Ik hecht niet aan mijn positie, status speelt voor mijn geen rol.’ Maar iedereen verlangt naar een bepaalde vorm van erkenning en het verlies daarvan is moeilijk te verteren.

Kramp

Velen beseffen niet hoe hun positie ‘volautomatisch’ invloed, statuur en erkenning met zich meebrengt. In een toppositie wordt het hele spectrum aan egobehoeften en drijfveren vervuld: status, gezag, prestaties neerzetten, telkens creatieve oplossingen bedenken, ‘er zijn’ voor anderen, soms eer en applaus.

Sluipende onzekerheid

Zonder dat leiders het zich realiseren, bevinden zij zich in een warm bad van erkenning. Pas als die erkenning onder druk komt te staan, voelen ze het ongemak. Dan volharden sommigen krampachtig in hun (oude) zelfbeeld: ze willen of kunnen niet naar zichzelf kijken. Anderen voelen een sluipende onzekerheid, maar doen hun best deze te camoufleren. Dit valt lang vol te houden, maar de druk neemt steeds meer toe. Het vermogen tot zelfreflectie om dit te onderkennen is vaak verontrustend afwezig.

Geknakte trots

Ook als het besef er wél is, kan men gevangen raken in een innerlijke strijd om ‘niet op te geven’. Conflicten ontstaan omdat men bewust of onbewust niet wil inzien dat men niet meer het vereiste niveau haalt. Soms ook omdat er simpelweg geen makkelijke weg voor een stapje terug is. Er is dan geen andere keus dan krampachtig doorvechten. Dan raakt men in een kwetsbare fase. Geknakte trots, beschadiging van het eigen ego, teleurstelling en uitputting liggen op de loer.

Gedogen

Vaak wordt in de directe omgeving lange tijd om het probleem heen gelopen. Nabije collega’s en met name personal assistants helpen om fouten op te vangen en het disfunctioneren te camoufleren. Als het senior management of topprofessionals betreft, weten hogere echelons – bestuurders en commissarissen - vaak niet goed raad met de situatie. Ze voelen hoe kwetsbaar de persoon is en ze verzuimen om in te grijpen, omdat ze vrezen voor het gezichtsverlies van de bewuste persoon.

Afkoopregelingen en juridische gevechten

De betrokkene graaft zich verder in, waardoor de spanning alleen maar toeneemt. Soms wordt de situatie gedoogd en wordt de rit - moeizaam - uitgezeten. Niet zelden ontstaat toch een taai conflict, in de coulissen of openlijk. Afkoopregelingen of juridische gevechten zijn dan niet te vermijden en dat betekent een persoonlijke deconfiture of ten minste een smet op de – eens – zo succesvolle loopbaan.

Voorkómen

Wat helpt om deze noodlottige processen te voorkomen? Het antwoord is simpel: zelfreflectie, zelfreflectie en nog eens zelfreflectie. Komt u in de gevarenzone? Kijk eerlijk in de spiegel en doe er alles aan om een realistisch zelfbeeld ontwikkelen. Vraag (oprechte!) feedback van uw naasten, schakel een coach in en het allerbelangrijkste is: leer uzelf te relativeren en neem afstand van uw egobehoeften. Dat vraagt nederigheid en moed om uzelf minder belangrijk te vinden en statusverlies te accepteren.

Zoek elders erkenning

Wat dit proces vergemakkelijkt, is om betekenisgeving en behoefte aan erkenning (waar we immers allemaal gevoelig voor zijn) te zoeken op andere plekken dan alleen uw werk. Zorg verder dat u financiële ruimte hebt om een stapje terug te doen. Minder gaan werken of op een lager niveau is geen schande, maar een teken van wijsheid.

Ga tijdig de confrontatie aan

Wat de personen in uw omgeving betreft, is het devies eigenlijk eveneens simpel: wees de ellende voor, kaart het aan, geef duidelijke feedback, help de persoon in kwestie om zijn blinde vlek te ontwaren. Stimuleer het maken van een loopbaanplan voor de laatste fase en biedt coaching aan. Verschaf mogelijkheden voor taakverlichting, werkvermindering, arbeidstijdverkorting of een andere positie. Ga tijdig de confrontatie aan, wees vasthoudend en laat het niet op zijn beloop. Maak persoonlijk contact, open en oprecht.

Klik hier voor meer informatie.