Het geheim van een goede voorzitter

Het Handboek voorzitter van Steven Schuit en Casper Jaspers is een rijke verzameling praktijkervaringen, waardevolle inzichten en quotes van bekende toezichthouders en bestuurders. Een aanrader, aldus recensent Jacques Gerards van Bureau Bestuurlijk Advies.

Van een handboek dat zichzelf op de titelpagina aankondigt als ‘onmisbaar’, mag de lezer hoge verwachtingen hebben. Zeker omdat het Handboek voorzitter. Het geheim van goed toezicht zich volgens dezelfde cover richt op de volle breedte van bedrijfsleven en semipublieke sector: niet alleen beursfondsen, maar ook  familiebedrijven, private equity, coöperaties, staatsdeelnemingen, zorginstellingen, woningcorporaties, hoger onderwijsinstellingen en andere organisaties. Een standaardwerk dus, dit tweede boek van Steven Schuit over de positie van de voorzitter van de raad van commissarissen, na diens eersteling The chairman makes or breaks the board. Dat richtte zich specifiek op voorzitters van beursgenoteerde ondernemingen.  

Volledigheid en actualiteit

Een handboek dient een publicatie te zijn die de stand van zaken in een wetenschap, op een wetenschapsgebied of een deeldiscipline weergeeft – in casu de voorzitter in de besturing – plus voldoen aan de eisen, die aan een dergelijk boek gesteld worden. Volgens professor A.O. Kouwenhoven zijn dat er twee: volledigheid en actualiteit. In aanvulling daarop vind ik dat zo’n handboek zich moet kenmerken door een weldoordachte structuur en een consistente volgorde van aspecten of elementen. Wat betreft actualiteit voldoet de publicatie aan die eis. Er wordt aangesloten op de ontwikkelingen van de afgelopen jaren tot en met de nieuwe governancecodes. Wat volledigheid aangaat, geven de auteurs zelf aan dat er nog veel meer te behandelen is dan in dit boek besproken is en kan worden. Ze hebben er bewust voor gekozen om een tweetal beperkingen aan te brengen: slechts summier ingaan op grondslagen, methoden en strategieën van toezicht en het niet bespreken van onderwerpen als ondernemerschap, leiderschap en persoonlijkheid. 

Structurele tekortkomingen 

Wat de gekozen structuur betreft, valt op dat na de inleiding en een overzicht van geïnterviewde personen in hoofdstuk 3, begonnen wordt met een déconfiture, de Meavita-casus. Het is een illustratie van wat in het volgende hoofdstuk aan de orde komt: de structurele tekortkomingen in het toezicht. Deze tekortkomingen worden jammer genoeg niet teruggekoppeld naar de casus. Verder is de lijn en volgorde van de behandelende onderwerpen lastig in één oogopslag te overzien. Dit hindert echter niet, omdat de onderwerpen op zichzelf wel systematisch besproken worden. Elk onderwerp sluit af met praktische checkpoints.

Proactieve voorzitter

Wat passeert achtereenvolgens de revue? In hoofdstuk 5 wordt gestart met de proactieve voorzitter, met daarin informatie over taak en rol van de voorzitter en de samenhang daarvan met de context, het governancemodel en de taak en rol van de raad van commissarissen/toezicht als geheel. Ook de betekenis van proactiviteit wordt uitgewerkt. voor zowel de taak als de rol van de voorzitter. Daarna volgen drie hoofdstukken over de context waarin de voorzitter opereert: een over de verschillen tussen privaat en semipubliek toezicht, een over de positie van de voorzitter per sector (zoals familiebedrijf, private equity of zorgsector) en een over de governancestelsels.

Voorzitter is ook leider

Hoofdstuk 9 gaat in op de taken van de raad: toezicht, advies, werkgeverschap - de gekende drie-eenheid - en leiderschap in plaats van, of aanvullend op het leiderschap van het bestuur. Dat laatste is een wezenlijk aspect. Er zijn echter nog twee andere vormen van leiderschap door de voorzitter, die niet worden uitgewerkt in het handboek: het leiding geven aan het team van toezichthouders en hun taken en rollen en het leiding geven aan de governancetaak van de raad.

Interne liaison

De volgende vier hoofdstukken zijn gewijd aan de relatie tussen de voorzitter van de raad van commissarissen en de bestuursvoorzitter (de interne liaison), de positie van de raad in visie en strategiezaken, het omgaan met onregelmatigheden en het omgaan met cultuur en gedrag. Hoewel de hoofdstukken van 9 tot en met 13 grotendeels over de raad gaan, komen de taken van de voorzitter op die punten in de checkpoints goed aan bod.  

Goed inzicht is niet voldoende voor goed toezicht

Van geheel andere orde zijn de daarop volgende hoofdstukken, met een variatie aan thema’s: de kwaliteit of kwaliteitseisen voor de raad (goed inzicht is niet voldoende voor goed toezicht), de samenstelling van de raad en de keuze van de voorzitter, het werken met een vicevoorzitter, de omgang met de secretaris en de externe contacten van de voorzitter (de externe liaison), gevolgd door de introductie, het belang van blijven leren en evalueren, het tijdsbeslag en de beloning. Afgesloten wordt met het echte handwerk van de voorzitter: het leiden van vergaderingen en andersoortige bijeenkomsten. Het boek wordt afgerond met handige hulpmiddelen, zoals een lijst van afkortingen, english summary, samenvatting, checkpoints per chapter, checkpoints per hoofdstuk, literatuur en trefwoordenlijst.

Rijk boek

Het Handboek Voorzitter is een uitermate rijk boek. In volgorde van belangrijkheid is het boek rijk aan onderwerpen, rijk aan praktijkervaringen en waardevolle inzichten en rijk aan quotes van bekende toezichthouders en bestuurders. Een aanrader dus voor voorzitters en leden van raden van commissarissen/toezicht, bestuurders èn kandidaten voor deze functies. Een minpuntje is de term ‘handboek’, omdat het de daarbij behorende opbouw mist. Voor de liefhebbers: een voorbeeld van een doorwrocht handboek is het Arbeitshandbuch für Aufsichtsratsmitglieder van Von Schenck, Kopper, Doralt et al. IV, (2013).

Steven Schuit & Casper Jaspers, Handboek voorzitter. Het geheim van goed bestuur. Mediawerf, 2017. ISBN 9789490463502

Klik hier voor meer informatie.