‘Ga op zoek naar nieuwe vormen van toezicht’

Veel variatie op het NVTZ-festival ‘Gebiedsgericht samenspel’
Congresverslag

Leden van een raad van toezicht moeten vaker nadenken over de maatschappelijke bijdrage van hun organisatie. Het was een van de conclusies tijdens het NVTZ-festival Gebiedsgericht samenspel. En ook: vernetwerking roept nieuwe (governance)vragen op.

Op 7 november vond in het Akoesticum in Ede het jaarlijkse NVTZ-festival plaats met als thema ‘Gebiedsgericht samenspel’. De laatste inzichten over de samenwerking in netwerken zijn die dag in workshops en presentaties over het voetlicht gebracht. In het plenaire ochtendprogramma hebben hoogleraar Patrick Kenis, transitie expert Jord Neuteboom en politiechef Anja Schouten hun ervaringen gedeeld met de zaal. Rode draad in hun verhalen is dat gebiedsgericht samenwerken een organisatievorm is die voor organisaties steeds belangrijker wordt.  In tal van regio’s en op allerlei lokaties vindt samenwerking plaats tussen organisaties in het sociale domein. Dit leidt tot nieuwe vragen voor de interne toezichthouders. Leden van een raad van toezicht moeten vaker nadenken over de maatschappelijke bijdrage van hun organisatie.

‘Gelijk 100 ideeën’

In het middagprogramma is in verschillende workshops dieper ingegaan op projecten en uitdagingen. Jord Neuteboom heeft uitgelegd op welke manier de samenwerking is georganiseerd in de wijk De Ruwaard in Oss. In deze wijk met 14.000 inwoners werken organisaties aan een beter ervaren gezondheid bij de bewoners. ‘De eerste sessie met 100 bewoners leverde gelijk 100 ideeën op,’ aldus Neuteboom die als transitiemanager vanaf het begin bij het project is betrokken. Ton Ruikes, oud voorzitter van het Netwerk Palliatieve Zorg Roosendaal-Bergen op Zoom-Tholen, heeft laten zien dat binnen een palliatief netwerk op een andere manier wordt bestuurd en dat ook het toezicht op een andere manier is vormgegeven. En Anja van der Aa van GezondNL en Aart Meiling van de Apeldoornse buurtcoöperatie ‘Zuid doet samen’ hebben een inkijkje gegevens in succesvolle netwerkstrategieën voor de samenwerking tussen organisaties en buurtbewoners. Heel anders pakt Sounds of Change het aan. De muzikanten Lucas Dols en Maite van der Marel gebruiken muziek om mensen te helpen bij het ontwikkelen van positieve rolmodellen. Zij helpen mensen in conflictgebieden. Zij laten zien dat mensen door muziek leren om te volgen en samen te werken. Prof. Thijs Homan heeft in zijn workshop aandacht gevraagd voor de prangende toezichtvragen die opkomen wanneer je organisatie deel gaat uitmaken van een netwerk met een maatschappelijk doelstelling. Is er bijvoorbeeld een manier van toezicht denkbaar die past bij de spontane aard van gebied gebonden ontwikkelingen? En leidt toenemend toezicht op gebied gebonden ontwikkelingen bovendien niet tot afnemende beheersing?

Positieve gezondheid

In verschillende workshops komt de benadering van het instituut voor Positieve Gezondheid van Machteld Huber naar voren. Tijdens een workshop van Mieke Reynen, die vanuit het instituut de beweging Limburg Positief Gezond ondersteunt, hebben de bezoekers de ervaringen meegekregen van dit project. Sinds 2017 gebruikt de provincie ‘positieve gezondheid’ als uitgangspunt voor de sociale agenda. Daarnaast is er gelegenheid om te beluisteren wat de ervaringen zijn van projectleiders en initiatiefnemers van netwerken, zoals bijvoorbeeld bij de workshop van Monika Scholten, projectleider van K-EET, een landelijke keten voor kinderen met eetstoornissen. Maar er was ook een markt waar verschillende initiatieven acte de presence geven en waar bezoekers vragen kunnen stellen. Hiertoe aangezet door dagvoorzitter Eva Brouwer. Burgercoöperatie Austerlitz Zorgt’ is opgericht om de inwoners van Austerlitz sneller zorg te geven. Ongeveer 40% van de inwoners is lid. ‘Het dorp voelt zich eigenaar,’ aldus initiatiefnemer Jan Snijders. De samenwerking met de gemeente (Zeist) is goed maar hij botst tegen institutionele kaders aan. ‘Geen bank wil je financieren en als coöperatie kunnen we geen ANBI-status krijgen.’  Hetty Linden, drijvende kracht achter Health Hub Utrecht, werkt met allerlei organisaties aan het verhogen van de levenskwaliteit van de inwoners van Utrecht. Zij brengt organisaties met elkaar in contact. ‘Wij hebben dak- en thuislozenproblematiek aangepakt met een aantal organisaties. We werken heel erg vanuit vertrouwen,’ aldus Linden. Zij geeft eerlijk toe dat ze er nog nooit aan gedacht heeft om de toezichthouders van de organisaties te betrekken bij het bouwen van coalities. Ook mooie voorbeelden zijn ouderensoos ‘De nieuwe jutter’, een buurthuis in zelfbeheer en de Bossche Bond, een samenwerkingsverband tussen zeventien organisaties om kwetsbare mensen te helpen op een onorthodoxe manier.  De afgelopen drie jaar zijn 250 casussen behandeld. ‘Een investering door ons van €1 levert een maatschappelijk rendement van €20 op,’ zegt projectleider Peter Baetsen.

‘Op ooghoogte van cliënt kijken’

Aan het eind van de dag betrekt Sounds of Change de aanwezigen in een muzikale improvisatie. Alle aanwezigen werken samen tijdens de muziekvoorstelling. In de evaluatie kijkt de zaal terug op een geslaagde dag. Er is veel stof om over na te denken. ‘Op congressen ga je met meer vragen dan antwoorden naar huis,’ zegt een bezoeker. ’Belangrijk is dat de raad van toezicht de discussie voert over hoe je tot meer samenhangende zorg komt. En blijf altijd op de ooghoogte van cliënten door de processen heen kijken,’ geeft vertrekkend voorzitter Dannenberg aan de zaal mee. Eerder op dag kreeg hij van WAR-voorzitter Gerda van Dijk het eerste exemplaar overhandigd van het advies ‘Tussen wal en schip’ over mensen die niet in het bestaande zorgaanbod vallen. En Monica Haimé, voorzitter van de werkgroep diversiteit overhandigde het resultaat van een reflectie op diversiteit binnen een raad van toezicht.  De nieuwe voorzitter van de NVTZ, Aad Koster, reageert op de oproepen van verschillende sprekers om niet op de geijkte paden te blijven. ‘Ga op zoek naar nieuwe vormen van toezicht. Misschien gaat het ook om loslaten en nieuwe doelen formuleren.’ 

Vervolg op het festival

Het fenomeen ‘gebiedsgericht samenspel’ blijft de gemoederen  ook na het ledenfestival van de NVTZ bezighouden. Sterker nog, de verwachting is dat het gebiedsgerichte samenspel zich in de komende jaren nog explicieter zal ontvouwen. De opgave is namelijk al lang niet meer van een zorg- of welzijnsorganisatie alleen, maar die van een vernetwerkte zwerm van zorg-, welzijnsorganisaties,  overheden, patiënten-, cliënten- of inwoners(organisaties), professionals en verzekeraars die hun gedrag en handelen op elkaar af proberen te stemmen. Deze vernetwerking roept nieuwe (governance)vragen op bij organisaties, bestuurders én toezichthouders. Welke urgente vraagstukken en thema's leven in de maatschappij? Wat doet ‘gebiedsgerichte zorg’ met de dynamiek binnen de organisatie en past het huidige organisatie netwerk bij de maatschappelijke opgave? Welke tijdloze, algemene lijnen kunnen hierin onderscheiden worden? Waar kunnen toezichthouders ‘de ruimte nemen’? Of waar houdt het toezicht van de ene toezichthouder op en begint het toezicht van een andere toezichthouder? Gebiedsgericht samenspel is voor het ene werkveld of branche urgenter dan de andere, de eerstelijns zorg krijgt hier onherroepelijk mee te maken. Vandaar dat de maand december voor de gelegenheid is omgedoopt tot ‘NVTZ Meldmaand voor Eerstelijns’, als eerste vervolg op het festival ‘Gebiedsgericht samenspel’. Toezichthouders of bestuurders, maar zeker ook samen, kunnen tijdens deze maand vraagstukken, dilemma’s of wensen melden via de website van de NVTZ. Ter gelegenheid van deze meldmaand heeft Xandra van Praag, NVTZ-brancheambassadeur Eerstelijns, een inleidend artikel ‘Toekomstgericht toezicht houden over de grenzen van de eigen organisatie heen!’ geschreven. Lees hier.