De strijd om KLM

Twee spannende jaren voor KLM
Analyse

Na discussie rond KLM-topman Pieter Elbers en de geheime aankoop van aandelen door de staat, lijkt AirFrance-KLM in rustiger vaarwater beland. Toch is dat maar de vraag. Een (governance)-bespiegeling door Ellen de Kok, advocaat bij van Doorne

Air France-KLM is in 2004 ontstaan door een ruilbod. Air France S.A. en KLM N.V. waren beide genoteerd op de beurs. Door het ruilbod konden aandeelhouders van KLM aandelen in Air France verkrijgen, waarna de holding Air France-KLM is genoemd. Hiermee heeft Air France 96,3% van de aandelen in KLM verkregen. Om de internationale landingsrechten te behouden, dienden (rechts)personen met de Nederlandse nationaliteit feitelijke zeggenschap te hebben en dus meer dan 50% van de stemrechten in KLM te krijgen. Dit is opgelost door twee stichtingen op te richten, SAK I en II. Samen met de Nederlandse staat houden zij momenteel 51% van de aandelen in KLM. Deze aandelen zijn winstrechtloos, waardoor de Nederlandse staat samen met SAK I en II wel 51% van de stemrechten in KLM hebben, maar geen dividendrechten. SAK I en II hebben beide drie bestuurders. Eén bestuurder aangewezen door Air France, één bestuurder aangewezen door KLM en één bestuurder aangewezen door de andere twee bestuurders. SAK I en II dienen unaniem te besluiten. Indien dit niet lukt, zullen zij niet stemmen in de algemene vergadering van KLM. Hierdoor hebben de Fransen het uiteindelijk altijd voor het zeggen in KLM.

Bestuur KLM

Op grond van de statuten heeft KLM ten minste drie bestuurders en negen tot elf commissarissen. Momenteel heeft KLM negen commissarissen, waarvan vijf Fransen en vier Nederlanders. De OR wijst drie van de vier Nederlanders aan. Ook in het toezicht op KLM hebben de Fransen dus de overhand. Het bestuur van KLM moet echter voor de meerderheid uit Nederlands ingezetenen bestaan, waaronder in ieder geval de voorzitter. De algemene vergadering heeft het recht de bestuurders te benoemen, maar de RvC is het orgaan dat de bestuurders mag voordragen. De algemene vergadering benoemt dus in principe de persoon die de RvC voordraagt.

Bestuur Air France-KLM

Het huidige bestuur van Air France-KLM bestaat uit negentien bestuurders, waarvan elf Fransen en vier Nederlanders. Van deze bestuurders zijn er drie vertegenwoordigers van respectievelijk het Comité de Groupe Français, de Europese OR en de Franse staat. De andere zestien worden benoemd door de algemene vergadering, waarvan twee bestuurders worden voorgedragen door de Franse staat en twee bestuurders de werknemersaandeelhouders vertegenwoordigen. Inofficieel hebben ook de grote minderheidsaandeelhouders, China Eastern Airlines en Delta Air Lines, vertegenwoordigers verkregen in het bestuur.

Deal Elbers en Smith

De deal die na de onrust over Pieter Elbers en Benjamin Smith is ontstaan, heeft ertoe geleid dat Elbers opnieuw voor een termijn van vier jaar als CEO van KLM zal worden benoemd. Daar staat tegenover dat Benjamin Smith als commissaris bij KLM zal worden benoemd. Daarnaast wordt een topteam gevormd dat de strategische besluiten op holdingniveau zal nemen. Benjamin Smith en Pieter Elbers zullen allebei in dit topteam plaatsnemen. Daarnaast worden de CFO van de groep en de CEO van Air France hierin benoemd. Interessant is hoe dit governance technisch zal verlopen. Als bestuurder van KLM heeft Elbers het belang te dienen van KLM. De vraag is welke belangen Elbers heeft te dienen als lid van het topteam. Dit wordt op holdingniveau geplaatst. Hier zal Elbers dus de belangen van de groep in het oog moeten houden, die niet per definitie gelijk hoeven te lopen met die van KLM.

Smith zal tegen hetzelfde dilemma aanlopen als CEO van Air France-KLM en commissaris bij KLM. Op grond van de Nederlandse wet mag een bestuurder of commissaris niet deelnemen aan de beraadslaging en besluitvorming indien hij of zij een direct of indirect persoonlijk tegenstrijdig belang heeft. Dit zal zeker niet bij elk besluit zo zijn waarbij de groep betrokken is. Dat een persoon bij twee verschillende vennootschappen bestuurder en/of commissaris is, betekent niet direct dat diegene een persoonlijk belang daarbij heeft. Daarnaast hoeven de belangen van KLM en Air France-KLM niet tegenstrijdig te zijn. Op grond van de jurisprudentie (Bruil/Kompex) is de tegenstrijdig-belang-regeling van toepassingen als een bestuurder (of commissaris) ‘te maken heeft met zodanig onverenigbare belangen dat in redelijkheid kan worden betwijfeld of hij zich bij zijn handelen uitsluitend heeft laten leiden door het belang van de vennootschap en de daaraan verbonden onderneming’. Dat zal niet dikwijls het geval zijn. Indien dit scenario zich wel voordoet, dient Smith zich te excuseren en de board room te verlaten. Hij mag niet betrokken zijn bij het overleg en het besluit over dit agendapunt. Het is aan te raden dit ook in de notulen vast te leggen om later discussie hierover te voorkomen.

Belang Nederlandse staat

Kort nadat het conflict omtrent de benoeming van Elbers zich voordeed, werd bekend gemaakt dat de Nederlandse staat een aandelenbelang van 12,68% in Air France-KLM had opgebouwd. De Nederlandse staat had als doel een belang van 14% te verwerven in Air France-KLM om zo op gelijke voet te komen met de Franse staat en invloed en formele zeggenschap te krijgen op het hoogste niveau. In de brief die aan de Eerste en Tweede Kamer werd verstuurd, benadrukken de betrokken ministers dat het doel van de aankoop is dat het Nederlands publiek belang beter wordt gewaarborgd en dat het kabinet haar commitment aan Air France-KLM wil tonen.

Met het vergroten van het aandelenbelang hoopt de Nederlandse staat ook te werken aan het versterken van de staatsgaranties en het verbeteren van de governance. Op het moment van de fusie zijn tussen Air France, KLM, de Franse staat en de Nederlandse staat afspraken gemaakt over het publieke belang en de samenwerking tussen deze partijen: de staatsgaranties. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt over de governance en integratie. De positie van de Nederlandse staat op het gebied van de staatsgaranties en governance bleek niet erg sterk. Sinds 2017 is de Nederlandse staat bezig deze positie te verbeteren en te versterken. Door het aandelenbelang in Air France-KLM hoopt het kabinet een sterkere positie te krijgen in de onderhandelingen hierover.

De aankoop van het belang heeft een hoop stof doen opwaaien. De Franse media spraken van een coup door de Nederlanders en ook de Franse staat was niet erg enthousiast. President Macron en Minister van Financiën Le Maire waren geschokt en staken dat niet onder stoelen of banken. Hoekstra heeft veel moeite moeten steken in het sussen van de gemoederen, waarna enkele dagen later toch de hand geschud werd door Le Maire en Hoekstra. Zij spraken af om zich samen in te zetten om de luchtvaartmaatschappij concurrerender te maken.

Zeggenschap algemene vergadering Air France-KLM

Duidelijk is dat de Nederlandse staat met de aankoop voor ogen had om een belang te verwerven dat gelijkwaardig is aan het belang van Frankrijk. Nu heeft Nederland inmiddels 14% van de aandelen in Air France-KLM in bezit, maar hiermee is niet direct de stem in de algemene vergadering van Air France-KLM gelijk aan die van Frankrijk. In 2014 is in Frankrijk de wet Florange van kracht geworden. Op basis van deze wet krijgen aandeelhouders die langer dan twee jaar aandelen in bezit hebben dubbel stemrecht op de betreffende aandelen, tenzij dit statutair is uitgesloten. Dat laatste is niet het geval bij Air France-KLM. Dit betekent dat de Franse staat, ondanks dat zij hetzelfde belang houdt, twee keer zoveel stemrecht heeft als de Nederlandse staat.

Benoemingsrecht Nederlandse staat

Ten slotte rest nog de vraag of de Nederlandse staat als grote minderheidsaandeelhouder wellicht een bestuurder bij Air France-KLM kan benoemen. Het negentienkoppige bestuur bevat immers ook vertegenwoordigers van de andere minderheidsaandeelhouders (de Franse staat, China Eastern Airlines en Delta Air Lines). Uit een melding bij de Autorité des Marchés Financiers lijkt te volgen dat de Nederlandse staat dit voor ogen heeft. Hoekstra zelf geeft aan slechts met Le Maire in gesprek te zijn over de samenstelling van het bestuur.

Toekomst Air France-KLM

Het is te verwachten dat de Franse staat de komende twee jaar (totdat Nederland daadwerkelijk evenveel stemrechten heeft als Frankrijk) zal aanwenden om haar stempel te drukken op Air France-KLM en indirect op KLM. Vooralsnog heeft de Franse staat de overhand in de algemene vergadering van de holding en daarmee ook in de algemene vergadering van KLM. Ook het bestuur van Air France-KLM en de RvC van KLM worden voorlopig nog gecontroleerd door de Fransen. De komende twee jaar zullen dus spannende tijden worden voor KLM.

 

Kijk hier voor direct contact met Ellen de Kok.