De disruptieve commissaris
Naast ‘agile’ (beweeglijkheid) is disruptie een andere hype die menig bestuurder en commissaris nerveus maakt. Je zult de boot toch missen in deze wereld die maar doordendert qua vernieuwing. Wees gerust. Dat valt allemaal erg mee. De voortgang stagneert juist, constateert de Britse wetenschapsjournalist Michael Hanlon in zijn essay The Golden Quarter. Dat gouden kwartaal gaat namelijk niet over onze internetjaren, maar over het gouden kwart na de Tweede Wereldoorlog. Daarin werd zo’n beetje alles uitgevonden: antibiotica, vaccinaties, televisies, computers, passagiersvliegtuigen, kernenergie. De vliegtuigen van nu zijn feitelijk in dat ‘golden quarter’ bedacht en vliegen nog steeds. Natuurlijk, er zijn nieuwe lichtere materialen maar in essentie is er niet veel veranderd. Rosanne Hertzberger verwees in haar NRC column ook naar dit onderzoek en schreef:
'Vliegen gaat op hetzelfde sukkeldrafje als veertig jaar geleden. Vergeleken met toen leven we nu in een soort innovatiewoestijn, met vooral veel beloftevolle ontwikkelingen en weinig daden. We wachten al jaren op een nieuwe generatie antibiotica, maar alle goede ideeën lijken te verdwijnen in de kennelijk eindeloze ontwikkelingspijplijn. De prikken in het rijksvaccinatieprogramma zijn bijna zonder uitzondering ontwikkeld in het ‘golden quarter’ en de enige vernieuwing, een prik tegen baarmoederhalskanker, hebben we collectief geboycot. Eng.'
Na Higgs komt niks
Ander bewijs van intellectuele stilstand in dezelfde krant: ‘Na Higgs komt niks.’ Natuurkundigen weten eigenlijk niet meer waar ze naar moeten zoeken nu alle beloften uit de modellen zijn uitgekomen, is de kern van dat betoog. CERN levert geen nieuwe deeltjes op. Wat nu? Volgens Hanlon zijn de vernieuwingen van nu vooral consumentgedreven kleine veranderingen in een product. ‘We kunnen ondanks de beloftes nog steeds niet in acht uur naar Australië vliegen. We wilden vliegende auto’s, maar we kregen 140 karakters….’ Het zijn juist conflicten, zoals een wereldoorlog, die tot grote vooruitgang leiden. Interessant is de constatering van Hanlon dat met name het uitbannen van risico’s vernieuwing in de weg staat. In 1992 ontwikkelde een Zwitserse wetenschapper al een methode om vitamine A in rijst op te slaan waardoor het aantal blinden in ontwikkelingsgebieden sterk af kan nemen. De GMO-oppositie staat deze ontwikkeling tot op de dag vandaag in de weg. Managementboekenauteur Menno Lanting zit met zijn boek “De Disruptieparadox” op eenzelfde koers. Lanting stelt dat je disruptie eigenlijk altijd van heel ver aan kunt zien komen. Het is vaak gewoon slim gebruik maken van technische mogelijkheden. Alibaba is niet meer dan een moderne Bijenkorf alleen online, Uber niet meer dan taxi’s die anders worden besteld en Airbnb niet meer dan slapen bij vrienden, alleen kende je die nog niet. Er is feitelijk niks disruptiefs aan. ‘Het gaat er alleen om dat je de juiste timing hebt om mee te bewegen, als iets echt disruptief is’, stelt Lanting. Maar dat is eigenlijk weer agile.
Risico en commissarissen
Het is vooral risicomijding die echte vooruitgang remt, stelt Hanlon. Dat is een interessant gegeven voor toezicht en governance. De laatste decennia hebben qua governance in het teken gestaan van risicobeheersing, onder meer als gevolg van de financiële crisis. Toezicht is vooral een vak van accountants en risk management geworden. De laatste Governance Code maakte al een omslag naar andere waarden dan alleen financiële, en de nieuwe Monitoring Commissie moet ook weer andere accenten gaan zetten. Inmiddels is een witboek aangeboden aan de nieuwe commissie waarin wordt gepleit voor meer HR-expertise in toezicht. Het zou voor HR een decennia lang gekoesterde wens verzilveren: eindelijk een plek in de board. Einde aan de frustratie van er maar een beetje bijhangen. Iedereen roept al jaren dat mensen de belangrijkste assets zijn, maar als puntje bij paaltje kwam, stond HR altijd buiten spel. Dat moet dus anders. De mens, de vrije geest, het creatieve brein is weer gewenst.
Free Solo
In de bioscoop draaide pas de film Free Solo. Alex Honnold beklimt daarin de El Capitan. Een massieve 90 graden granieten rotspartij. Hij doet dat zonder touwen. Minuscule gaten en uitsteeksels is het enige dat hij heeft om omhoog te klimmen. Doodeng. Als een salamander tegen de muur. Het brein van Honnold geeft in een MRI aan dat hij geen angst kent. En dus durft hij risico’s te lopen. Binnen vier uur is hij boven, de bioscoopbezoeker achterlatend met klamme handjes. Door het nemen van (ondanks alles beheerste) risico’s, was Honnold disruptief. Het was een quantum leap voor bergbeklimmers. De eerste keer dat El Capitan met touwen werd bedwongen duurde 18 dagen! Uiteraard moeten commissarissen op de rem blijven trappen waar te grote risico’s worden genomen. Klimheld Honnold deed dat ook toen hij last kreeg van de cameraploeg die hem volgde. Hij voelde zich niet comfortabel. Hij ging pas weer omhoog toen hij genoeg zelfvertrouwen had. Mensen in organisaties weten meestal ook prima wanneer ze een grens overgaan. HR zal de medewerker van de toekomst vrijheid moeten geven en niet beperken. Daar horen risico’s bij. Mooie taak aan de nieuwe Monitoring Commissie om HR een plek te geven in de board. Maar die vraag gaat veel verder. Waardecreatie op lange termijn én echte disruptie moet onder meer komen van betrokken medewerkers. Hen moet je ruimte geven. Ze niet beperken door risicoavers te zijn. Dan kan echte disruptie ontstaat. Dat lijkt ook een betere aanvliegroute dan een nieuwe oorlog.
Uitgang uit innovatiewoestijn
Hertzberger schrijft in haar column:
‘2017 was een jaar zonder vliegtuigdoden. Dat is absurd veilig. Vervoer mag alleen maar veiliger worden, niet onveiliger. Dus elke denkbare innovatie in het luchtruim mag ongeveer nul risico met zich meebrengen. Kunnen we iets minder veiligheid accepteren van nieuwe vervoersmiddelen in het luchtruim? Het zou wel eens onvermijdelijk kunnen zijn, willen we ooit de uitgang vinden uit de innovatiewoestijn.’
Je kunt commissarissen niet de schuld geven van het feit dat er momenteel geen echte disruptie plaatsheeft, maar ze waren er wel bij toen vol op de rem werd getrapt. Geruststellende voor de commissaris is dat hij/ zij zich niet zenuwachtig hoeft te maken dat disruptie op hen afkomt. Dat valt allemaal wel mee. Er is geen nieuw Golden Quarter. Wie echter de stap naar echte vernieuwing wel wil maken, moet risico’s durven nemen. Van de reële risico’s, daar moet de toezichthouder wakker van liggen. Gezocht dus: de disruptieve commissaris.