De commissaris als uitdager

Disruptieve bedrijfsmodellen floreren als nooit tevoren. Wat vragen deze tumultueuze tijden van de moderne commissaris? Erik Schijvens, partner Organisatieadvies bij BDO, geeft tekst en uitleg. ‘Voeling met de buitenwereld is een must. Verandering is niet meer iets waarvoor je eens rustig je stoel aanschuift. Het is permanent en overal.’

Disruptieve bedrijfsmodellen

Disruptieve innovatie zet complete branches op hun kop. De noodzaak van verandering waait als een continue wind door corporate Nederland. Veel organisaties komen daardoor terecht in een spagaat tussen verandering en beheersing, aldus Erik Schijvens. Als partner Organisatieadvies bij BDO weet hij uit ervaring dat ook toezichthouders daar flink mee worstelen. De klassieke commissaris moet zicht hebben op risico’s en is gewend om kritisch met bestuurders te klankborden om verstoringen te voorkomen, niet om ze te omarmen. Die mindset moet om, vindt Schijvens, want verstoring is continu nodig om te kunnen veranderen. ‘De vraag is welke risico’s acceptabel zijn en welke risico’s de continuïteit van de organisatie écht bedreigen. Dat vraagstuk vereist ondernemerschap van de commissaris en meer en diepgaandere kennis van zaken op RvC-niveau.’

Verder kijken dan spreadsheet

Schijvens legt uit dat de blik van toezichthouders telkens naar twee kanten gericht moet zijn: enerzijds naar risicobeheersing en compliance – wetgeving, de cijfers, resultaten – maar meer en meer ook naar buiten, waar het klimaat in no-time kan omslaan. Schijvens: ‘Voor zo’n omslag moet je klaar zijn als organisatie, anders sta je daar met je spreadsheet.’

Anticiperen op robotiserende arbeidsmarkt

Weinig organisaties hebben volgens Schijvens zelf voldoende kennis in huis om echt te weten wat er speelt. Dat is een gevaar, want wie niet op tijd anticipeert op veranderend consumentengedrag of de robotiserende arbeidsmarkt heeft definitief het nakijken. De voorbeelden zijn overal: van Kodak en V&D tot AirBnB en Uber-achtige initiatieven.

Scrum toezicht houden

Voldoende wendbaarheid vinden en vasthouden vereist ook nieuwe competenties van de commissaris. Cruciaal is dat hij of zij (tussen)resultaten regelmatiger spiegelt aan de externe realiteit. ‘Vergelijk het maar met de principes van scrum’, aldus Schijvens. ‘Dat draait ook om korte, cyclische monitoring en feedback die continu doorgaat. Het voordeel is dat je zo gerichter naar het vastgestelde einddoel toewerkt. Dat maakt deze aanpak doeltreffender.’

Luis in de pels

‘De commissaris van nu heeft eigenlijk een dubbelrol’, aldus Schijvens. ‘Je bent niet meer alleen een toezichthouder, maar ook een sparringpartner die de organisatie uitdaagt en reality checks voorlegt. Externe ontwikkelingen volg je op de voet, waardoor je weet wat er speelt in de markt, de maatschappij en onder consumenten.’ Gezien de confronterende functie kun je de hedendaagse commissaris volgens Schijvens best een luis in de pels noemen. ‘Hij of zij heeft een open blik en een neus voor kansen en voelt fundamentele verschuivingen in de markt haarfijn aan. Die kan de moderne commissaris ook kritisch wegen.’

Op zoek naar new stars

De verschuiving van bezit naar delen is volgens Schijvens een mooi voorbeeld van een trend die je als commissaris op het netvlies móet hebben, eigenlijk al sinds een paar jaar. ‘Die ontwikkeling raakt elke organisatie, hoe groot of klein ook. Zo’n trend móet je als commissaris dan ook aankaarten, allereerst bij je collega’s in de RvC.’ Schijvens pleit voor een aanjagende rol van de commissaris: ‘Stel niet voorzichtig de vraag óf de organisatie iets met zo’n trend moet, maar wát. En leg uit dat het bestaansrecht van de organisatie ter discussie staat. Sluit het huidige bedrijfsmodel ook straks nog aan bij de realiteit? Biedt de nieuwe markt überhaupt nog wel cash cows of moeten we op zoek naar de new stars?’ Ook in de reële economie geldt dat behaalde resultaten en cijfers uit het verleden geen enkele zekerheid voor de toekomst bieden. Denken in scenario’s en deze steeds volgen en updaten is cruciaal.’

Tijdig businessmodel aanpassen

Schijvens geeft het voorbeeld van een grote fietsenfabrikant die zich recentelijk nog volledig richtte op de productie en verkoop voor de particuliere markt. De directie van de fabriek zag kleine trends en stelde zichzelf tijdig de vraag: gaan we het wel redden met het bestaande model of veranderen de markt en de afzetkanalen daarvoor te snel? De verkoop via het eigen dealernetwerk werd afgebouwd en nieuwe (web)kanalen werden geopend, waardoor de vraag ineens wereldwijd groeide. Inmiddels experimenteert het bedrijf onder meer met de productie van elektrische fietsen en deelfietsen. Zo zijn in korte tijd diverse nieuwe klantgroepen ontstaan.

Feeling houden met arbeidsmarkt

Ook ten aanzien van de arbeidsmarkt ontbreekt het veel organisaties aan feeling, weet Schijvens. Vaak hebben ze geen idee hoe zich te presenteren als een aantrekkelijke werkgever. ‘Jonge generaties zijn veel meer bezig met betekenisgeving dan met materiële zaken zoals een laptop of auto van de zaak’, aldus Schijvens. ‘Dat wat ze doen of maken in hun werk moet aansluiten bij hun identiteit.’

Risico’s wegen

De dubbelrol van de moderne commissaris – beheersen én uitdagen – vraagt om een goed gevoel voor risico’s én kansen, vindt Schijvens. ‘De vraag is steevast wat het grootste gevaar is: doorgaan op dezelfde lijn, anticiperen op een nieuwe trend of de markt verlaten? Welke keuze je ook maakt, je gaat tegenwoordig bijna altijd uit van een onzeker toekomstbeeld en het is afwachten in hoeverre dat beeld uiteindelijk klopt. Cruciaal is dat je als toezichthouder de risico’s van elk scenario weegt en dat je weet welke risico’s aanvaardbaar zijn. Als het goed is kun je daarvoor putten uit je kennis en ervaring.’ Schijvens ziet in de praktijk dat angstvallig vasthouden aan vertrouwde modellen meestal verkeerd uitpakt, terwijl investeren in wendbaarheid loont. Het roer moet snel om kunnen als de markt daarom vraagt.

Mix van disciplines

Schijvens erkent dat het vak van commissaris sterk gejuridiseerd is door veel bijkomende regelgeving. ‘Moderne commissarissen moeten binnen strenge regels opereren. Dat legt hen meer aan banden.’ Dat niet elke commissaris even geschikt is voor de rol van uitdager, hoeft volgens Schijvens geen probleem te zijn. De ideale RvC bevat wat hem betreft een mix van disciplines. ‘Er is niets mis met traditioneel toezichthouderschap, zolang de blik naar buiten ook maar geborgd is. Balans, daar draait het om.’

Klik hier voor meer informatie en contact met Erik Schijvens.