Digitalisering dwingt tot disruptie in de boardroom

Digitalisering schrijdt voort. De komende jaren zullen talloze sectoren grondig op hun kop worden gezet. De disruptie in de externe omgeving dwingt ook tot interne disruptie: het doorbreken van traditionele benoemingscriteria voor raden van commissarissen om ruimte te scheppen voor jonge toezichthouders die wél beschikken over kennis van IT.

Digitalisering van benoemingscriteria

In de rubriek De Portefeuille van… laat Governance Update maandelijks commissarissen aan het woord over hun nieuwe toezichtfunctie. We vragen die pas benoemde toezichthouders meteen ook wat hen op het gebied van governance of toezicht van het hart moet. Waar liggen ze wakker van? Deze maand is de vloer voor Arnoud Klerkx, 43 jaar jong en in het dagelijks leven Chief Technology Officer en lid van de raad van bestuur van Sanoma Learning. Hij aanvaardde een commissariaat bij Habion, een organisatie die woonvormen voor senioren aanbiedt. ‘Jonge commissaris houdt toezicht bij ouderenhuisvesting’, kopten we.

‘Houd beter toezicht op IT’

Waar ligt deze jonge commissaris wakker van? Dat laat zich samenvatten in slechts twee letters: IT, oftewel informatietechnologie. Achter die twee letters schuilt echter een wereld van zorg. We citeren Klerkx:

‘Mij valt op dat het vakgebied IT nog relatief weinig aandacht krijgt in het toezicht op ondernemingen. Ook verschillende onderzoeken laten zien dat IT als vakgebied slecht vertegenwoordigd is in toezichtland. Dat is vreemd. Ten eerste is IT al jaren een belangrijk onderwerp met het oog op de bedrijfscontinuïteit, waarbij ook zaken als cybersecurity steeds prominenter worden. Ten tweede bestaan de grootste investeringen in menig bedrijf inmiddels uit grote IT-projecten. In de afgelopen jaren hebben al heel wat bedrijven hiermee stevige problemen gehad of zijn ze er zelfs door failliet gegaan. Ten slotte is IT in deze tijd een strategisch onderwerp geworden. Het biedt kansen, maar ook bedreigingen en kan zelfs een hele bedrijfstak ontwrichten. Denk maar aan Uber, WhatsApp en Airbnb die met hun nieuwe verdienmodellen zeer disruptief zijn. Kortom, alle redenen om beter toezicht op IT te houden.’

Op de kop

Ach, zult u misschien denken: dat geldt alleen voor sectoren als de telecom of de reissector, maar niet voor het gros van de Nederlandse ondernemingen, niet voor het bedrijf dat ik leid, of waar ik toezicht houd. O nee? Annet Aris, die digitale strategie doceert aan businessschool Insead en zelf commissaris is bij verschillende bedrijven, denkt daar héél anders over. In haar wekelijkse column voor het Financieele Dagblad schrijft ze dat ‘steeds meer industriesectoren getroffen (zullen) worden door digitale disruptie. Betrof het tot nu toe vooral de sectoren media, telecom, toerisme, transport en detailhandel, de komende jaren zullen de financiële sector, de auto-industrie, de onderwijs-, gezondheids- en energiesector grondig op hun kop worden gezet.’

Airbnb voor senioren?

Zelfs een organisatie voor ouderenzorg ontkomt niet aan uitdagingen op het gebied van innovatie en IT, denkt ook Klerkx. De inzet van digitalisering biedt volgens hem belangrijke kansen om het woongenot van ouderen te verbeteren. En misschien ook wel bedreigingen, ook al noemt Klerkx die niet: een instellingen voor ouderenhuisvesting die niet meegaat met zijn tijd wordt misschien wel ingehaald door een soort Airbnb voor senioren, een start-up die flexibele woonconcepten voor ouderen bedenkt. Bijvoorbeeld ‘s zomers buiten wonen en ‘s winters in de stad, of afwisselend bij de ene dochter om de hoek en een half jaar later bij zoonlief in de buurt, of overwinteren in een zonnig oord en ’s zomers in eigen land bij de kleinkinderen zijn.

Muis mishandelen

Oudere toezichthouders hebben vaak niet de benodigde kennis op het gebied van innovatie en IT in huis om de uitdagingen op het gebied van digitalisering en disruptie het hoofd te bieden. Ze zijn nog van de generatie van de vaste telefoon en de fax. Nog altijd dringt zich daarbij het beeld op van Wim Kok, die voor het eerst een muis in handen kreeg en die onhandig behandelde als een afstandsbediening. Jongere generaties zijn vanaf hun eerste dag opgegroeid met computers, internet en mobiele communicatie. Digitalisering zit in hun DNA en bepaalt hun denken. Dat geeft jonge commissarissen een grote voorsprong ten opzichte van oudere collega’s. Tenzij die toevallig in een sector werkzaam zijn, waarin ze zich wel móeten verdiepen in de problematiek. Zo wordt KPN-topman Eelco Blok voorgedragen als commissaris van PostNL, ook een bedrijf dat worstelt met de ontwrichting van de kernactiviteit. Blok kan er zijn eigen ervaring met dat thema delen (KPN verloor bijvoorbeeld miljoenen euro’s doordat het zich liet verrassen door WhatsApp) en weet als co-voorzitter van de Nationale Cyber Security Raad ook het een en ander van het gevaar van hacks en datalekken.

Onderaan de pikorde

Het merendeel van de raden van commissarissen van Nederlands bedrijven wordt echter nog steeds gedomineerd door grijze en kalende digibeten. De gemiddelde commissaris is 62 jaar, zo blijkt uit de Top-100 commissarissen van het blad Management Scope. Die lijst telt weliswaar acht veertigers (van wie de jongste in 1972 is geboren), maar ook zes zeventigers. Het merendeel bestaat uit zestigers. Waarom verloopt de verjonging van de boardroom zo tergend langzaam? Misschien voelen oudere commissarissen zich wel een beetje bedreigd door die jonge honden die de boel op zijn kop willen zetten. Wellicht houden ze om die reden speelse toezichtpups op afstand, door in de profielschetsen te schermen met de noodzaak van bestuurlijke ervaring. Dat is hetzelfde dooddoener waarmee vrouwen jarenlang buiten de boardroom zijn gehouden, totdat het wettelijk streefcijfer de gevestigde orde dat argument uit handen sloeg. En als ze wel in de boardroom worden toegelaten, lopen ze het gevaar om gemuilkorfd te worden of voortijdig te sneuvelen in de dynamiek, omdat ze als jonkie onderaan de pikorde staan.

Wennen aan the smell of the place

De disruptie buiten de boardroom dwingt dan ook tot disruptie binnen de boardroom: het doorbreken van de vastgeroeste toezichtstructuur door traditionele benoemingscriteria in te wisselen voor diversiteit als leidend principe voor de samenstelling van raden van commissarissen en toezicht. Jonge commissarissen missen wellicht nog de benodigde toezichthoudende ervaring, maar daar is een mouw aan te passen met opleiding, meeloopstages of schaduwcommissarissen. Eelco Blok is tot zijn voordracht op de aandeelhoudersvergaderingen in april 2017 eerst als toehoorder aanwezig hij de commissarissenvergaderingen van PostNL. Een dergelijke constructie zou ook geschikt zijn om jonge commissarissen eerst te laten wennen aan the smell of the place. Of, om in hondentermen te blijven: oude en jonge commissarissen eerst aan elkaar te laten snuffelen.

IT bijspijkeren in de vakantie

Oudere, digibete commissarissen, doen er op hun beurt verstandig aan hun gebrek aan kennis over IT bij te spijkeren, bijvoorbeeld door het lezen van het dit voorjaar verschenen boek van Lineke Sneller: De commissaris en het toezicht op IT. De eerste zeven vragen. Sneller (1964) is hoogleraar Interne Beheersing, in het bijzonder IT Value aan Nyenrode en zelf commissaris bij onder meer Achmea en ProRail. Ze kent de boardroom dus van binnenuit. Een mooi boek voor in de vakantiekoffer, lijkt ons. Geen tijd voor governanceliteratuur in de komende maanden? Geen nood, we beloven u nu alvast een bespreking in Governance Update van september. Dan zijn we als e-zine weer terug om te berichten over commissariaat, toezicht en governance. We wensen iedereen een mooie zomer!