‘De Code ontslaat niemand van de plicht om verder te denken’

‘Een vroege zzp'er, zo zou je mij kunnen noemen.’ Met deze eenvoudige woorden vat Trude Maas-de Brouwer de afgelopen twintig jaar van haar carrière samen. In haar Utrechtse werkkamer bespreekt zij met PwC-partner Joukje Janssen de verbindende rol en vereiste expertise van de leden binnen een rvc.

Trude Maas-de Brouwer

Trude Maas-de Brouwer was senator voor de PvdA en had commissariaten bij niet de minste ondernemingen in Nederland. Zo zat zij ruim twaalf jaar in de rvc van Schiphol, was ze president-commissaris bij Philips Nederland en commissaris bij ABN AMRO in het decennium dat culmineerde in de overnamestrijd en nationalisatie. In de periode daarvoor werkte ze voor Hay Group, klom ze op tot directeur bij automatiseerder BSO en was ze directielid bij Origin. Trude begon haar carrière bij het Cito.

Verbinding leggen

‘Inmiddels ligt het meest actieve deel van mijn werkende leven achter mij,’ stelt ze, hoewel er nog genoeg zaken zijn waaraan zij bijdraagt. Naast haar voorzitterschap van de raad van toezicht bij het Van Gogh Museum, is ze voorzitter van de raad van advies van de Autoriteit Persoonsgegevens en onder meer actief voor het Anne Frank Huis en het SIDN-fonds (Stichting Internet Domeinregistratie Nederland). In haar woonplaats Utrecht is ze voorzitter van de Utrecht Development Board (UDB).

‘Met de UDB willen we het netwerk versterken van leiders, gemeente en bedrijfsleven om lokale ambities te versnellen en te verzilveren. Verbinden, dat is wat we doen. We zijn met een clubje mensen dat lokaal iets betekent – met als gevolg dat we op z´n minst worden teruggebeld.’

Gevraagd naar Utrechtse ervaringen, noemt Maas de verrassing die haar soms ten deel valt: ‘We hebben heel veel zorgpartijen in de regio en ROC´s die stageplaatsen zoeken. Om die bij elkaar te brengen, nodigden we van beide partijen de verantwoordelijken uit, en wat bleek: veel van hen hadden elkaar nog nooit ontmoet!’

U was verrast dat men elkaar niet kent?

‘Ja, en over de mogelijkheden die er vervolgens zijn. Zodra wij de verbinding leggen, zijn er altijd mensen die het graag verder invullen. Die verbindende rol zien wij overigens ook voor de stad Utrecht binnen Nederland – en niet alleen omdat we het kruispunt zijn van spoor en wegen.’ Op licht-ironische toon: ‘In Amsterdam is altijd alles het beste, in Rotterdam het grootste en in Den Haag wordt alles beslist. Laat Utrecht maar zorgen dat er door verbinding echt iets tot stand komt.’

Buitenwereld naar binnen

Het verbinden, welke rol speelde dat in uw commissariaten?

‘Bij Philips legden we via Brainport contacten met andere ondernemingen in de regio, universiteit en hogeschool. Wat mij betreft is dat een van de taken van de rvc: de buitenwereld naar binnen brengen. De blik naar buiten helpt om de echokamer open te breken waarin voortdurend dezelfde ideeën en meningen rondzingen. Ander voorbeeld is Schiphol, waar de directe omgeving werd betrokken via de Alderstafel, sinds kort via de omgevingsraad Schiphol. Omdat ik er bovenop wilde zitten, heb ik indertijd in de rvc doorgezet dat we binnen de raad een commissie public affairs & corporate responsibility konden beginnen.’

Hoe zet je zoiets door als de andere commissarissen dat niet meteen zien zitten?

‘Daar moet je een beetje creatief in zijn. In dit geval hebben we geloof ik Antony Burgmans (oud-ceo Unilever, red.)  uitgenodigd om eens te vertellen waarom Unilever zo´n commissie had. Dan wordt het alweer wat lastiger om expliciet te zeggen dat men dat niet wil.’

Langetermijnwaardecreatie

Wat Trude Maas betreft kunnen zeker de grote ondernemingen – de opkomst van corporate responsibility ten spijt – wel wat meer aandacht hebben voor de directe omgeving. ‘Men kan zich daarvoor laten inspireren door het centrale begrip uit de gewijzigde Corporate Governance Code: langetermijnwaardecreatie. Prima idee, maar waardecreatie voor wie eigenlijk? Wat mij betreft vergeet men vooral de lokale gemeenschap niet. Als er bijvoorbeeld banen verdwijnen, zorg dan dat de werknemers ergens anders landen in de biotoop. Commissarissen kunnen die stem van de omgeving vertolken.’

Hoor ik een ironische ondertoon nu het over de code gaat?

‘Nee hoor, zeker niet. De zaken die in de herziene code aan de orde komen, verdienen aandacht. En het is logisch dat de code zich beperkt tot de kaders van de schragende partijen. Maar dat ontslaat geen enkel bedrijf of organisatie van de plicht om zelf even verder te denken. Men kiest vervolgens een commissaris of toezichthouder die aan die doelstellingen kan bijdragen.’

En dat gebeurt in uw beleving te weinig?

‘Ik vind dat commissarissen vaak voor een te beperkte, interne rol worden gekozen. Men kijkt naar de business en de mogelijke hoofdpijndossiers en zoekt daar geschikte mensen bij. Maar goed, het is al een hele verbetering dat er nu met profielen wordt gewerkt, gekoppeld aan inhoud. Toen ik rond de eeuwwisseling bij ABN AMRO weleens wat over technologie vroeg, omdat ik daarop goed ingevoerd was, kreeg ik netjes antwoord, maar aan alles merkte je dat men dit soort inhoudelijke vragen niet vanuit de rvc verwachtte.’

Teamgevoel

Maas beschrijft hoe bij sommige van haar commissariaten de rvc een duidelijke pikorde kende, niet op basis van expertise maar afhankelijk van senioriteit in de raad en eerdere functies. Er is veel veranderd in de afgelopen vijftien jaar, stelt ze: ‘Professionaliteit en transparantie zijn sterk toegenomen. Individuen weten beter waarvoor ze er zitten en in de onderlinge verhouding trekt de rvc meer als team op.’

Hoe stimuleer je dat teamgevoel?

‘Bij Schiphol zijn we begonnen met een voor- en nabespreking rondom de vergadering met het bestuur. Je stelt doelen met elkaar en beschouwt wat er bereikt is en wat niet. Als je dat in goede sfeer doet, verbindt dat enorm. Net als vergaderen aan een kleinere tafel, of zelfs geen tafel. Dat klinkt triviaal, maar als je merkt wat het verwijderende effect is van zo´n onmogelijk grote tafel met microfoontjes, dan weet je wel beter.’

Best wat bijleren

Joukje Janssen is sinds 1 juli 2016 partner bij PwC. Zij ondersteunt met name klanten in de financiële sector op sustainability & responsible governance: ´Een wat excentrieke businesscase, omdat deze onderwerpen niet altijd in omzet zijn uit te drukken.´ Daarnaast is zij sinds een jaar penningmeester van het bestuur van Amnesty International Nederland. Trude Maas: ‘Zo’n rol als jij bij Amnesty hebt, zul je naast je financiële expertise ook invullen met je persoonlijkheid en je leeftijd. Expertise in toezichtsorganen wordt breder bij een diversere samenstelling. En dan doel ik niet alleen op de man-vrouwverhouding. Verschillende achtergronden en generaties zijn ook van belang.’

Dat geloof ik ook. Neem nu de meeste innovatieplannen in deze tijd, ze draaien veelal om data. Voor zo´n onderwerp wil je ter zake kundige jongere mensen bij de rvc betrekken.

‘Zeker, al kunnen ook de ouderen best wat bijleren. Dat is nog een manier om die echokamer open te breken. Hoeveel raden zullen eigenlijk een eigen opleidingsbudgetje hebben? Ik ken geen voorbeeld. Bij Schiphol nodigden we weleens een expert uit om ons bij te praten, maar dat was geen gemeengoed.’ Maas vertelt dat in de raad van het Van Gogh Museum expliciet plaats is voor een buitenlandse museumdirecteur: ‘Dan kun je nog eens vragen, hoe pak jij dat thuis aan? Zulke praktische ervaring is van grote waarde voor toezicht en directie.’

Kritisch meedenken

Na de specifieke kennis van commissarissen en de ingevlogen experts, komt het gesprek op de expertise die in organisaties zelf aanwezig is. Dat is een waardevolle bron waaruit volgens Maas nog veel meer getapt kan worden: ‘Dan heb ik het niet alleen over het belang van een voordrachtscommissaris, maar ook over rechtstreekse kennis van de ondernemingsraad en alle medewerkers.’

Maas noemt een van de laatste stafreductieplannen van ABN AMRO. ‘Dat is door de centrale ondernemingsraad geschreven. Let wel, een gevoelig onderwerp want je raakt aan werkgelegenheid. Maar zij hebben dat heel zorgvuldig onderzocht en afgestemd met blogs naar de achterban. Annemieke Roobeek heeft zich daar vanuit de rvc nog hard voor gemaakt. De rvb heeft vervolgens veel van dat plan kunnen gebruiken.’

Op de werkvloer zijn oplossingen voorhanden die men in de bestuurskamer niet vindt?

‘Ja, en het opleidingsniveau in ons land is nog nooit zo hoog geweest, je kunt mensen meer dan ooit vragen kritisch mee te denken en voorstellen te doen.'

Maas haalt een voorbeeld aan van toen zij directeur was bij BSO Amsterdam. Maandelijks kwam men daar met het personeel bijeen om de uitstaande offertes en nieuwe salesmogelijkheden te bespreken.

‘Word ik 's avonds thuis opgebeld door een van de junior programmeurs. Hij zegt, mijn vader werkt bij KLM en daar gaan ze een project doen waar wij iets in kunnen betekenen. Dat had ik vanmiddag willen vertellen maar dat kwam er niet van. Ik zeg, geweldig dat je mij belt, we gaan ermee verder.’

Zo´n situatie kan alleen ontstaan als de leiding van de organisatie een sfeer creëert waarin mensen zich welkom voelen om mee te denken.

‘En hoe je dat stimuleert, valt onder het kopje cultuur en gedrag. De rvc kan daar op z’n minst vragen over stellen bij het bestuur, of zelf mensen uitnodigen hun verhaal te doen. Uiteindelijk zullen de resultaten bijdragen aan de langetermijnwaardecreatie.’

Dit interview is eerder verschenen in het online PwC-magazine Commissarissenontmoetingen. Klik hier om het volledige magazine te lezen.

Voor meer informatie over het programma Commissarissenontmoetingen klik hier.

Verder heeft PwC speciaal voor commissarissen en toezichthouders een toolbox ontwikkeld die gevuld wordt met pocketboekjes, waarin relevante corporate governance-onderwerpen aan de orde komen.

Onlangs is de vernieuwde versie van het pocketboekje Grip op cultuur en gedrag gepubliceerd. Daarnaast is er inmiddels een Engelse vertaling van het boekje de Evaluatie. Beide boekjes zijn direct online te beklijken. De vertaling van Grip op cultuur en gedrag volgt binnenkort.

Indien u een gedrukt exemplaar van de pocketboekjes wilt ontvangen, stuurt u dan een e-mail naar corporategovernance@nl.pwc.com, met vermelding van uw NAW-gegevens en de titel van het pocketboekje dat u wenst te ontvangen.